quarter 4/2015

ตำนานและเรื่องเลาของชาวบานที่มีความเกี่ยวของ กับพระประโทณและพระปฐมเจดียมีอยูหลายฉบับ บางฉบับก็มีเนื้อความคลายกัน แตบางฉบับก็เลา แตกตางกันออกไป อันเปนปกติธรรมดาของตำนาน ที่แตเดิมเปนเรื่องเลาสืบตอกัน จึงอาจมีการเพิ่มเติม เนื้อเรื่องใหเหมาะสมกับรสนิยมของผูเลา เมื่อนำมา บันทึกเปนลายลักษณอักษรจึงทำใหมีเนื้อความตางกัน ออกไปบาง ในสวนของตำนานพระประโทณเจดียที่จะขอนำมา เลาในครั้งนี้ เปนตำนานฉบับของพระยามหาอรรถนิกร ฉบับนายทอง และฉบับนายออง ไวกำลัง ซึ่งมีเนื้อความ ใกลเคียงกัน โดยเลาถึงมูลเหตุของการสรางมหาเจติย- สถานพระประโทณเจดียไววา ครั้งหนึ่ง เมื่อเมืองนครไชยศรียังมิไดกำเนิดขึ้นนั้น มีบานพราหมณอยูตำบลหนึ่งเรียกกันวา บานโทณะ พราหมณ ซึ่งเปนผูสืบสายสกุลมาจากพราหมณผูที่นำ โทณะ หรือทะนานทองที่ตวงแบงพระบรมสารีริกธาตุ ครั้งพุทธปรินิพพานมายังดินแดนแถบนี้ โดยไดนำ ทะนานทองมาบรรจุไวในเรือนหิน เมื่อครั้งพุทธศักราช ได ๑๑๓๓ ป ครั้นตอมา มีพระยาองคหนึ่งชื่อ ทาวศรีสิทธิไชย- พรหมเทพ ไดมาสรางเมืองนครไชยศรีขึ้น และปกครอง บานเมืองนี้อยางสงบสุข ตอมาเจาเมืองลงกาอยากได ทะนาน (โทณะ) ที่บรรจุอยูในเรือนหินไปไวยังลังกาทวีป จึงสงพราหมณนามวา พระกัลยาดิศเถรเจามาเปนผูขอ ทะนานจากพระเจาศรีสิทธิไชย ซึ่งฝายพระเจาศรีสิทธิไชย ก็ยินดียกให โดยขอแลกกับพระบรมสารีริกธาตุหนึ่ง ทะนาน เจาเมืองลงกาก็ยินยอมและสงพระบรมสารีริก- ธาตุมาใหตามที่ขอไป ฝายพระเจาศรีสิทธิไชยไดไปแจง แกหมูพราหมณผูรักษาเรือนหินวาขอทะนานทองไปให เมืองลงกา แตเหลาพราหมณไมยอมใหทะนานดังกลาว พระเจาศรีสิทธิไชยโกรธเหลาพราหมณทั้งหลาย จึงยกรี้พลออกไปตั้งเมืองใหมชื่อเมืองปาวัน แลวสราง พระไสยาสนองคใหญเพื่อประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ ไวภายใน จากนั้นก็ยกทัพมาแยงชิงทะนานทองไปจาก พราหมณ แลวสงไปใหเจาเมืองลงกา พระเจาลงกาก็นำ ไปบรรจุไวในสุวรรณเจดีย ตอมาเมื่อพุทธศักราชได ๑๑๙๙ ป มีกษัตริยจาก ละโวชื่อ กากะวรรณดิศราช ไดมากอสรางพระเจดีย ลอมเรือนหินที่เคยบรรจุทะนานทอง แลวใหชื่อวา พระประโทณเจดีย มาตั้งแตครั้งนั้น

ภาพถายเกาของพระประโทณเจดีย กอนการบูรณะ

เลาขาน...ตำนานองคเจดีย

คำวา “ปโทณเจติย” ในภาษาบาลี มีความหมายถึง อนุสรณแหงกะลามะพราว ที่โทณะพราหมณเคยใชเปน ทะนานตวงแบงพระบรมสารีริกธาตุของพระพุทธองค ใหกับกษัตริยทั้งแปดหัวเมือง ภายหลังการถวาย พระเพลิงพระบรมศพองคพระสัมมาสัมพุทธเจาในครั้ง พุทธกาล