quarter 4/2015

ตำนานและเรื่ องเล าของชาวบ านที่ มี ความเกี่ ยวข อง กั บพระประโทณและพระปฐมเจดี ย มี อยู หลายฉบั บ บางฉบั บก็ มี เนื้ อความคล ายกั น แต บางฉบั บก็ เล า แตกต างกั นออกไป อั นเป นปกติ ธรรมดาของตำนาน ที่ แต เดิ มเป นเรื่ องเล าสื บต อกั น จึ งอาจมี การเพิ่ มเติ ม เนื้ อเรื่ องให เหมาะสมกั บรสนิ ยมของผู เล า เมื่ อนำมา บั นทึ กเป นลายลั กษณ อั กษรจึ งทำให มี เนื้ อความต างกั น ออกไปบ าง ในส วนของตำนานพระประโทณเจดี ย ที่ จะขอนำมา เล าในครั้ งนี้ เป นตำนานฉบั บของพระยามหาอรรถนิ กร ฉบั บนายทอง และฉบั บนายอ อง ไวกำลั ง ซึ่ งมี เนื้ อความ ใกล เคี ยงกั น โดยเล าถึ งมู ลเหตุ ของการสร างมหาเจติ ย- สถานพระประโทณเจดี ย ไว ว า ครั้ งหนึ่ ง เมื่ อเมื องนครไชยศรี ยั งมิ ได กำเนิ ดขึ้ นนั้ น มี บ านพราหมณ อยู ตำบลหนึ่ งเรี ยกกั นว า บ านโทณะ พราหมณ ซึ่ งเป นผู สื บสายสกุ ลมาจากพราหมณ ผู ที่ นำ โทณะ หรื อทะนานทองที่ ตวงแบ งพระบรมสารี ริ กธาตุ ครั้ งพุ ทธปริ นิ พพานมายั งดิ นแดนแถบนี้ โดยได นำ ทะนานทองมาบรรจุ ไว ในเรื อนหิ น เมื่ อครั้ งพุ ทธศั กราช ได ๑๑๓๓ ป ครั้ นต อมา มี พระยาองค หนึ่ งชื่ อ ท าวศรี สิ ทธิ ไชย- พรหมเทพ ได มาสร างเมื องนครไชยศรี ขึ้ น และปกครอง บ านเมื องนี้ อย างสงบสุ ข ต อมาเจ าเมื องลงกาอยากได ทะนาน (โทณะ) ที่ บรรจุ อยู ในเรื อนหิ นไปไว ยั งลั งกาทวี ป จึ งส งพราหมณ นามว า พระกั ลยาดิ ศเถรเจ ามาเป นผู ขอ ทะนานจากพระเจ าศรี สิ ทธิ ไชย ซึ่ งฝ ายพระเจ าศรี สิ ทธิ ไชย ก็ ยิ นดี ยกให โดยขอแลกกั บพระบรมสารี ริ กธาตุ หนึ่ ง ทะนาน เจ าเมื องลงกาก็ ยิ นยอมและส งพระบรมสารี ริ ก- ธาตุ มาให ตามที่ ขอไป ฝ ายพระเจ าศรี สิ ทธิ ไชยได ไปแจ ง แก หมู พราหมณ ผู รั กษาเรื อนหิ นว าขอทะนานทองไปให เมื องลงกา แต เหล าพราหมณ ไม ยอมให ทะนานดั งกล าว พระเจ าศรี สิ ทธิ ไชยโกรธเหล าพราหมณ ทั้ งหลาย จึ งยกรี้ พลออกไปตั้ งเมื องใหม ชื่ อเมื องปาวั น แล วสร าง พระไสยาสน องค ใหญ เพื่ อประดิ ษฐานพระบรมสารี ริ กธาตุ ไว ภายใน จากนั้ นก็ ยกทั พมาแย งชิ งทะนานทองไปจาก พราหมณ แล วส งไปให เจ าเมื องลงกา พระเจ าลงกาก็ นำ ไปบรรจุ ไว ในสุ วรรณเจดี ย ต อมาเมื่ อพุ ทธศั กราชได ๑๑๙๙ ป มี กษั ตริ ย จาก ละโว ชื่ อ กากะวรรณดิ ศราช ได มาก อสร างพระเจดี ย ล อมเรื อนหิ นที่ เคยบรรจุ ทะนานทอง แล วให ชื่ อว า พระประโทณเจดี ย มาตั้ งแต ครั้ งนั้ น

ภาพถ ายเก าของพระประโทณเจดี ย ก อนการบู รณะ

เล าขาน...ตำนานองค เจดี ย คำว า “ปโทณเจติ ย” ในภาษาบาลี มี ความหมายถึ ง อนุ สรณ แห งกะลามะพร าว ที่ โทณะพราหมณ เคยใช เป น ทะนานตวงแบ งพระบรมสารี ริ กธาตุ ของพระพุ ทธองค ให กั บกษั ตริ ย ทั้ งแปดหั วเมื อง ภายหลั งการถวาย พระเพลิ งพระบรมศพองค พระสั มมาสั มพุ ทธเจ าในครั้ ง พุ ทธกาล