Quarter 2/2013

ข อสั งเกตเกี่ ยวกั บปฏิ ทิ นไทย ในพระไตรป ฎกระบุ ถึ งพระพุ ทธปณิ ธานของพระพุ ทธองค ก อนตั ดสิ นพระทั ยทรงปลงสั งขารว าทรงตั้ งความปรารถนาให พุ ทธศาสนิ กชนทั่ วไปเข าใจธรรม ปฏิ บั ติ ธรรม และเผยแผ ธรรม จนกระทั่ ง พ.ศ. ๒๓๖ มี การเผยแผ พระพุ ทธศาสนามายั งดิ นแดน สุ วรรณภู มิ นั กโบราณคดี เชื่ อว า เมื องอู ทองเป นจุ ดกำเนิ ดพระพุ ทธ ศาสนาในสยาม มี เสาเสมาธรรมจั กรสมั ยพระเจ าอโศกมหาราช ประดิ ษฐานเป นหลั กพยานอยู กั บมี พระโสณะและพระอุ ตตระเถระ ชาวอิ นเดี ยเดิ นทางมาเผยแผ ที่ เมื องนครปฐม โดยมี พระปฐมเจดี ย องค เดิ มและรู ปธรรมจั กรกวางหมอบเป นหลั กฐานสำคั ญยื นยั นได ป จจุ บั นพระพุ ทธศาสนาบริ เวณเมื องอู ทองและเมื องนครปฐมยั งคง เจริ ญรุ งเรื องเช นเดี ยวกั บทุ กภู มิ ภาคของประเทศไทยที่ พุ ทธศาสนิ กชน รั บพระพุ ทธปณิ ธานมาปฏิ บั ติ ตามเป นหลั กธรรมประจำจิ ตใจ บั ดนี้ ภาวการณ ของโลกเปลี่ ยนไป ชาวโลกกลายเป นอั นหนึ่ ง อั นเดี ยวกั นด วยเหตุ แห งความเจริ ญทางวั ตถุ ธรรม เป นต นว าวั น ป ใหม ของไทยเปลี่ ยนไปเป นวั นเดี ยวกั บวั นป ใหม สากล ป จจุ บั นปฏิ ทิ นไทยส วนใหญ มี น อยที่ เน นสั ญลั กษณ วั นพระ ยิ่ งราชการไทยเปลี่ ยนวั นหยุ ดราชการจากวั นโกนและวั นพระมา เป นวั นหยุ ดสากลวั นเสาร และวั นอาทิ ตย ด วยแล ว พุ ทธศาสนิ กชน ไทยอาจจะลื มไปว า วั นพระ เป นวั นพระพุ ทธศาสนาที่ พึ งควรจะ รั กษาไว มิ ให เสื่ อมไป จึ งน าเสี ยดายถ าปฏิ ทิ นไทยจะไม ใส สั ญลั กษณ วั นพระไว ให ได ดู กั นต อไป

วั นโกนบนปฏิ ทิ นไทย ดั งเป นที่ ทราบแล วว า เดื อนทางจั นทรคติ มี ปรากฏวั นพระ อยู บนปฏิ ทิ นไทยเดื อนละ ๔ วั น สมั ยก อนไม มี ปฏิ ทิ นใช กั นทั่ วไป จะมี ใช เฉพาะในกลุ มชนชั้ นสู งเท านั้ น คนบ านนอกไม มี ปฏิ ทิ นดู “จึ งอาศั ยดู หั วพระเป นปฏิ ทิ น...” เมื่ อใดชาวบ านสั งเกตเห็ นพระ ปลงผมก็ ทราบทั นที ว าวั นนั้ นเป น วั นโกน พระวิ นั ยป ฎกไม ได ระบุ ว าพระสงฆ จะต องปลงผมในวั นใด แต ระบุ เรื่ องข อห ามเกี่ ยวกั บผมของพระสงฆ ดั งนี้ “ทรงห ามไว ผม เกิ น ๒ เดื อน หรื อไว ผมยาวเกิ น ๒ นิ้ ว...” จึ งเกิ ดขนบธรรมเนี ยม โกนผมหลั งเที่ ยงวั นในวั นขึ้ น ๑๔ ค่ ำของทุ กเดื อน หากพระสงฆ ไม โกนผมจะดู หน าซี ด แต ถ าโกนผมจะดู หน าใส เวลาลงโบสถ ทำ อุ โบสถสั งฆกรรมจะมองเห็ นศี รษะโล นเหมื อนๆ กั น ด วยเหตุ ที่ พระสงฆ ปลงผมในวั นขึ้ น ๑๔ ค่ ำ จึ งเรี ยกวั นนั้ นว าเป นวั นโกน รวมทั้ งวั นขึ้ นและแรม ๗ ค่ ำ กั บ วั นแรม ๑๓ หรื อ ๑๔ ค่ ำก็ เป น วั นโกนด วยเพราะก อนวั นพระ ๑ วั น แต ทั้ งนี้ ไม มี สั ญลั กษณ ของ วั นโกนปรากฏบนปฏิ ทิ นไทยแต อย างใด

รองศาสตราจารย นั นทา ขุ นภั กดี อดี ตรองศาสตราจารย ระดั บ ๙ ประจำภาควิ ชาภาษาไทย คณะอั กษรศาสตร มหาวิ ทยาลั ยศิ ลปากร ป จจุ บั นข าราชการบำนาญ มหาวิ ทยาลั ยศิ ลปากร เคยได รั บเชิ ญจาก บริ ษั ท เอสโซ (ประเทศไทย) จำกั ด (มหาชน) ให เป นบรรณาธิ การและผู แต งคำประพั นธ ร อยกรอง โครงการจั ดทำหนั งสื อ “ของดี ร อยสิ่ ง มิ่ งเมื องไทย”