Quarter 2/2013

บน: ศาลาทาน้ำวัดปทุมทอง ต.บานปทุมทอง อ.สามโคก ในอดีตสมัยรัชกาลที่ ๒ เปนสถานที่เสด็จมาประทับรับดอกบัว จากพระยาพิทักษทวยหาญ ในวันจันทรที่ ๑๖ ตุลาคม พ.ศ. ๒๓๕๘ ลาง: วัดปทุมทองที่รัชกาลที่ ๒ เสด็จมาประทับรับดอกบัวที่พลับพลา ริมฝงแมน้ำเจาพระยาที่สามโคก

พระราชนิพนธในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ความวา “เทศนาสำหรับแผนดินเปนพระราชกุศลนิจสมัยมีมาแต เดิมนั้น ๓๓ กัณฑ ซึ่งมีเครื่องกำหนดเครื่องกัณฑคลายบริวารกฐิน คือผาไตรแพร เงิน ๑๐ ตำลึง ขนบตางๆ ดังเชนกลาวมาในเทศนา เดือน ๑๒ นั้น ธรรมเนียมแตเดิมเปนเทศนามหาชาติ ๒ จบ ๒๖ กัณฑ อริยสัจ ๔ กัณฑ เดือนสิบสอง ๓ กัณฑ รวมเปนเทศนาวิเศษ สำหรับแผนดิน ๓๓ กัณฑ ในรัชกาลที่ ๑ ที่ ๒ ที่ ๓ ในเดือนสิบเอ็ด วันขึ้น ๑๔ ค่ำ ๑๕ ค่ำ มีมหาชาติ แรมค่ำ มีอริยสัจครบทั้ง ๓๐ กัณฑ เมื่อเทศนาจบแลวจึงเสด็จลงลอยประทีปแตในรัชกาลที่ ๓ นั้นถาปใดมีพระองคเจาหมอมเจาทรงผนวชเปนภิกษุและสามเณร มาก ปนั้นก็มีมหาชาติ ปใดไมใครมีพระองคเจาและหมอมเจาผนวช ก็เปลี่ยนเทศนาปฐมสมโพธิ์แบงวันละ ๓ กัณฑ ครั้นมาในแผนดิน พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว กลางเดือนสิบเอ็ดตองกับ การฉลองพระพุทธรูปพระชนมพรรษา ซึ่งทรงทำเติมขึ้นเมื่อรัชกาล ที่ ๓ แรกมีพระพุทธรูปประจำพระชนมพรรษานั้น เคยถึงเดือน ๕ ขึ้นค่ำ ๑ ไดฉลองทุกป ครั้นมาถึงรัชกาลที่ ๔ วันประสูติเดิมอยูใน เดือน ๑๑ จึงโปรดใหเลื่อนการหลอพระชนมพรรษามาหลอใน เดือน ๑๐ การฉลองพระชนมพรรษา จึงไดมาฉลองในเดือน ๑๑ ขึ้น ๑๔ ค่ำ ๑๕ ค่ำ ที่พระที่นั่งอนันตสมาคม เทศนามหาชาติก็ตอง เลื่อนไป มีเทศนาวิเศษเปลี่ยนแทนวันละกัณฑ การเทศนามหาชาติ คงไปตกอยูในเดือน ๑๒ ขางขึ้นบาง ถึงวาการฉลองพระพุทธรูป พระชนมพรรษาไมตกในเดือน ๑๑ ก็จริง แตตองทำบุญวันประสูติ วันสวรรคตพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ในกลางเดือน ๑๑ จึงเลื่อนมหาชาติมามีตามเดิมไมได ยังซ้ำเดือน ๑๒ เมื่อเลื่อน ฉัตรมงคลมาทำเปนเดือน ๑๒ ก็ทำใหการในเดือน ๑๒ มากจน ไมมีเวลาวาง แตถึงกระนั้นก็ถูกคราวเสด็จหัวบานหัวเมืองเสียไมได

เทศนมหาชาติ คือ การเทศนเรื่องมหาเวสสันดรชาดก พระ โพธิสัตว บำเพ็ญบารมีเพื่อปรารถนาความเปนพระพุทธเจามาตั้งแต เกิดเปนสัตวเดรัจฉานหลายภพ หลายชาติจนไมอาจกำหนดได แลวเกิดเปนมนุษยสามัญชนจนถึงเปนกษัตริย ๑๐ ชาติสุดทาย กอนตรัสรูแตละชาติทรงบำเพ็ญบารมีดวยจิตแนวแนมั่นคง ทศบารมี ๑๐ ประการ ๑. เนกขัมบารมี ๒. วิริยบารมี ๓. เมตตา บารมี ๔. อธิฐานบารมี ๕. ปญญาบารมี ๖. ศีลบารมี ๗. ขันติบารมี ๘. อุเบกขาบารมี ๙. สัจจาบารมี ๑๐. ทานบารมี การเทศนมหาชาติในพระบรมมหาราชวังในสมัยกรุงรัตน- โกสินทรนั้นมีปรากฏในเอกสาร “พระราชพิธีสิบสองเดือน”