Quarter 1/2014

เมื่อเริ่มมีศิริราช

ครั้นเวลาลวงเลยมา วังหลังก็ยังไมมีผูใดดูแล ในสมัย รัชกาลที่ ๕ ไดมีมิชชันนารีอเมริกันมาขอซื้อที่บางสวนของ พระราชวังบวรสถานภิมุข เพื่อเปดเปนโรงเรียนสตรีแฮเรียต เอ็ม เฮาส ของดอกเตอรเฮาส และมิสซิสแฮเรียต (แหมมโคล) รูจักกันดีในชื่อ โรงเรียนกุลสตรีวังหลัง (เปนโรงเรียนสตรีแหง แรกของไทย ปจจุบันใชชื่อวา โรงเรียนวัฒนาวิทยาลัย) เปดเมื่อ วันที่ ๑๓ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๑๗ แตก็มีพื้นที่บางสวนของ พระราชวังบวรสถานภิมุขยังคงไมไดใชประโยชนอะไร จนในป พ.ศ. ๒๔๒๙ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว มีพระราชดำริใหดำเนินการสรางโรงพยาบาล และจัดตั้งคณะ กรรมการขึ้นจำนวน ๙ คน คณะกรรมการไดประชุมกันและ มีมติเลือกพระราชวังบวรสถานภิมุขตั้งเปนโรงพยาบาล พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว จึงไดพระราชทาน ที่ดินบริเวณวังหลังใหสรางเปนโรงพยาบาลศิริราช ตอมาได ขยายพื้นที่จนเต็มวังหลัง พระองคจึงโปรดเกลาฯ ใหเวนคืน ที่ดินและพระราชทานเพิ่มเติมอีกหลายครั้ง ในระหวางการกอสรางโรงพยาบาล วันที่ ๓๑ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๓๐ เวลา ๐๑.๒๔ น. สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาศิริราชกกุธภัณฑ ไดสิ้นพระชนมดวยโรคบิด ขณะมี พระชนมายุเพียง ๑ ป ๖ เดือน พระบาทสมเด็จพระจุล- จอมเกลาเจาอยูหัว ทรงตระหนักถึงโรคภัยที่คุกคาม ไมเวน แมแตพระราชโอรส ทรงมีพระปณิธานใหสรางโรงพยาบาล ใหสำเร็จเร็วไว ปรากฏในพระราชหัตถเลขา ความวา “ภายหลังเกิดวิบัติราย ลูกซึ่งเปนที่รักตาย เปนที่สลดใจ ดวยการรักษาไขเจ็บ เห็นวาแตลูกเราพิทักษรักษาเพียงนี้ ยังได ความทุกขเวทนาแสนสาหัส ลูกราษฎรที่อนาถาทั้งปวงจะไดรับ ความลำบากทุกขเวทนายิ่งกวานี้ประการใด ยิ่งทำใหมีความ ปรารถนาที่จะใหมีโรงพยาบาลยิ่งขึ้น....... ” หลังจากเสร็จจากงานพระราชทานเพลิงพระบรมศพ พระองคโปรดใหรื้อโรงเรือนตางๆ ตลอดจนของใชจากพระ เมรุในพระราชพิธี มาสรางโรงพยาบาล เพื่ออุทิศเปนพระราช กุศลแดสมเด็จพระเจาลูกเธอ และไดพระราชทานนามวา “โรงพยาบาลศิริราช” แตระยะแรกมักเรียกวา “โรงพยาบาล วังหลัง” ตอมาไดจัดซื้อที่ดินเพิ่มเติม ทำใหพื้นที่ซึ่งเคยเปน พระราชวังบวรสถานภิมุขทั้งหมด อยูในกรรมสิทธิ์ของ โรงพยาบาล พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว โปรดเกลาฯ ใหประกาศเปดโรงพยาบาลศิริราช เมื่อวันที่ ๒๖ เมษายน พ.ศ. ๒๔๓๑ ปจจุบันนี้ ถึงแมจะไมปรากฏอาคาร หรือสิ่งกอสรางของพระราชวังบวรสถานภิมุขอยูแลวก็ตาม แตอาณาบริเวณนี้ยังเรียกขานกันทั่วไปวา “วังหลัง” ตอมา ตำบลวังหลังไดเปลี่ยนชื่อเปน แขวงศิริราช และถนนวังหลัง เปลี่ยนชื่อเปน ถนนพรานนก

ศิริราชเมื่อแรกตั้ง

วังหลังอันเปนที่ตั้งศิริราช อยูที่ใด ในตอนตนรัชกาลที่ ๑ เมื่อชนะศึกพมาที่ลาดหญาแลว พระองคไดทรงสถาปนาพระยาสุริยอภัย พระราชโอรสองคโต ในสมเด็จพระพี่นางเธอ กรมพระยาเทพสุดาวดี เปนสมเด็จ พระเจาหลานเธอ เจาฟากรมหลวงอนุรักษเทเวศร เปนกรม พระราชวังหลัง ตั้งอยูที่ตำบลสวนลิ้นจี่ ใกลกับนิวาสสถานเดิม ของพระมารดาของพระองคเอง (บริเวณวัดอมรินทราราม) สมเด็จพระเจาหลานเธอเจาฟากรมหลวงอนุรักษเทเวศร กรมพระราชวังบวรสถานภิมุขทิวงคตปลายสมัยรัชกาลที่ ๑ ในป พ.ศ. ๒๓๔๙ ตอมา พระอัครชายาไดประทับกับพระองค เจาหญิงกระจับ พระองคเจาหญิงจงกล พระธิดา และพระองค เจาปฐมวงศ พระราชโอรสองคนอย ที่พระราชวังบวรสถานภิมุข และไดแบงพระราชวังหลังนี้ออกเปน วังนอย วังกลาง และ วังใหญ วังนอย ใหเปนที่ประทับของกรมหลวงเสนียบริรักษ วังกลาง ใหเปนที่ประทับของกรมหมื่นนเรศรโยธี และวังใหญ ใหเปนที่ประทับของกรมหมื่นนราเทเวศร สวนพระองคเจา ปฐมวงศไดทรงผนวชอยูที่วัดระฆังโฆสิตาราม จนสิ้นพระชนม ในสมัยรัชกาลที่ ๓ แตพระชายาของพระองคนั้น ยังคงประทับ อยู ณ ตำหนักขางเคียง และไดยายมาประทับที่ตำหนักใหญ พรอมกับพระโอรสและพระธิดา ตอมา หลังจากทั้งสาม พระองคสิ้นพระชนมแลว วังหลังก็ยังไมมีใครประทับ กลาย เปนที่หลวงราง ในปจจุบันกลาวไดวา ไมปรากฏหลักฐานของ พระราชวังบวรสถานภิมุข (วังหลัง) อีกแลว