quarter 4/2015

หลักฐานจากการขุดแตงทางโบราณคดี พบวา พระประโทณเจดียหลังจากมีการกอสรางในสมัยทวารวดี เมื่อราวพุทธศตวรรษที่ ๑๓ แลว คงมีการบูรณะ โดยการกอพอกเพิ่มเติมจากเดิมที่เปนฐานซอนสองชั้น เปนสามชั้นและสรางบันไดเพิ่ม แตการกอสรางดังกลาว คงมีระยะไมหางจากการกอสรางครั้งแรกมากนัก และ ตอมาคงถูกทิ้งรางไปนาน จนในสมัยอยุธยาตอนปลาย จึงมีการเกลี่ยอิฐบนยอดเนินเจดียที่พังทลายลงมาแลว และสรางพระปรางคขึ้นไวบนยอดดานบน ดังที่ปรากฏ จากสมุดภาพไตรภูมิดังที่ไดกลาวถึงมาแลว ศาสตราจารย ดร.สันติ เล็กสุขุม ผูเชี่ยวชาญดาน ประวัติศาสตรศิลปะไทย ไดใหขอสันนิษฐานของรูปทรง เจดียสมัยทวารวดีที่พระประโทณเจดีย ในบทความ เรื่อง “รูปแบบสันนิษฐานจากซากเจดียสมัยทวารวดี ที่นครปฐม” ไวอยางนาสนใจวา “...รูปแบบที่นาเปน ไปได ไดแกสวนลางฐาน ๒ ชั้นซอนลดหลั่น ชั้นบนมี ยอดบริวารประจำมุมบนลาน ลานฐานกวางของชั้นนี้ รองรับสวนกลาง ซึ่งมีจระนำประดิษฐานพระพุทธรูป มุมบนทั้งสี่ของสวนกลางมียอดบริวารประจำมุมดวย เชนกัน สวนบนมียอดบริวารและประธานทรงมะนาว ตัด...”

รูปลักษณะ...พระประโทณเจดีย

แตเดิมนั้น พระประโทณเจดียมีลักษณะเปน เนินดินสูงใหญ โดยมีพระปรางคขนาดยอมอยูบนยอด ตอมาในป พ.ศ. ๒๕๔๙-๒๕๕๐ กรมศิลปากรโดย สำนักศิลปากรที่ ๒ สุพรรณบุรี ไดดำเนินการขุดแตง และบูรณะโบราณสถานแหงนี้ ผลการขุดแตงทาง โบราณคดีพบวา บริเวณใตเนินดินดานลางเปน ฐานเจดียสมัยทวารวดีขนาดใหญ ที่มีอายุกวาพันป มาแลวหลงเหลืออยูภายใน ลักษณะของฐานเจดียสมัยทวารวดีที่ขุดคนพบ เริ่มตนจากลานปูอิฐ ซึ่งบริเวณมุมทั้งสี่ของเจดีย มีฐาน ทรงกลมรูปทรงคลายดอกบัวบาน เสนผานศูนยกลาง ประมาณ ๕๐ เซนติเมตร อยูโดยสันนิษฐานวาอาจเปน หลักมุมเขตศักดิ์สิทธิ์ หรือเสาโคมไฟก็เปนได พระประโทณสมัยทวารวดี มีฐานเริ่มตนเปนฐาน เขียงเรียบ รองรับฐานยกเก็จซอนกันสองชั้น จากนั้น จึงเปนลานประทักษิณที่มีเจดียประจำมุมทั้งสี่มุม สวนกลางเปนฐานยอเก็จสี่เหลี่ยม ที่ตรงกลางทำเปน จระนำเวาเขาไป โดยแตเดิมอาจประดิษฐานพระพุทธรูป ยืนในแตละซุม สวนตอขึ้นไปพังทลายไปมากจนยาก ที่จะสันนิษฐานรูปแบบแนชัด ดานบนสุดเปนเจดีย ทรงปรางคที่สรางในสมัยอยุธยาตอนปลายและอาจมี การบูรณะเพิ่มเติมในสมัยรัตนโกสินทรตอนตนดวย บริเวณกึ่งกลางของเจดียแตละดาน มีบันไดกอดวย อิฐเพื่อใชเปนทางขึ้นสูลานประทักษิณดังที่กลาวมาแลว แตสิ่งที่นาสังเกตคือ บันไดดังกลาวไมนาจะสราง พรอมกับเจดียสมัยแรก เนื่องจากเปนการทำบันได ไปแปะติดไวกับผนังเจดียเทานั้น

รูปลักษณสันนิษฐานของเจดียพระประโทณ ในสมัยทวารวดี (ภาพสันนิษฐาน โดย ศาสตราจารย ดร. สันติ เล็กสุขุม)