Quarter 3/2016

หนาบันดานหลัง บรรณาลัย สลักภาพ อุมามเหศวร

ทับหลังสลักภาพ นารายณบรรทมสินธ ที่ปราสาทประธาน องคกลาง

เทวสถานทิพยวิมานแหงทวยเทพ กลุมปราสาทประธานที่เปนศูนยกลางของเทวสถาน แหงนี้ ประกอบดวยปราสาทอิฐ ๓ หลัง ตั้งอยูบนฐาน ศิลาแลงเดียวกัน หันหนาไปทางทิศตะวันออก โดย ปราสาทหลังกลางมีขนาดใหญกวาปราสาทบริวารทั้ง สองขางเล็กนอย สำหรับรูปทรงของปราสาททั้ง ๓ หลัง มีลักษณะคลายกัน คือมีแผนผังเปนรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ยอมุม มีประตูทางเขาอยูทางทิศตะวันออกเพียงประตู เดียว สวนที่เหลืออีก ๓ ดานเปนประตูหลอก การกอสรางใชอิฐเปนวัสดุในสวนของผนังอาคาร และใชหินทรายเปนวัสดุสำหรับกอสรางในตำแหนง ที่ตองรับน้ำหนักของอาคารและบริเวณที่ตองการแกะ สลักลวดลายตางๆ สภาพในปจจุบันของกลุมปราสาททั้ง ๓ หลัง คงเหลือเฉพาะสวนฐานและเรือนธาตุที่ทำเปนหอง สี่เหลี่ยมเทานั้น สำหรับเรือนยอดหรือเครื่องบนขึ้นไป ไมพบหลักฐานเพียงพอที่จะบูรณะขึ้นไปไดอยางแนชัด แตพอจะสันนิษฐานไดวาคงกอเหลื่อมเปนชั้นๆ ซอน ลดขึ้นไปอยางที่เรียกกันวา “ชั้นเชิงบาตร” โดยมีปราสาท จำลองประดับที่มุมของเรือนยอดและสวนบนสุดคงเปน ยอดรูปดอกบัว

จากแผนผังที่ไดกลาวมาแลวสะทอนใหเห็นถึง การจำลองคติสัญลักษณของจักรวาลที่ถายทอดผาน งานสถาปตยกรรมไดเปนอยางดี โดยที่กลุมปราสาท ประธานชั้นในสุดนั้น ชางผูออกแบบคงตั้งใจใหหมายถึง เขาพระสุเมรุ ซึ่งถือเปนศูนยกลางหรือแกนจักรวาล (Cosmic Axis) อันเปนที่ประทับขององคเทพเจาสูงสุด ถัดออกมาซึ่งเปนกำแพงและสระน้ำลอมรอบนั้น นาจะมีความหมายถึงกำแพงจักรวาล หรือทิวเขาบริวาร และหวงมหาสมุทรอันกวางใหญที่ลอมรอบเขาพระสุเมรุ เอาไว ตามคติทางศาสนาที่นับถือกันอยูในครั้งนั้น กรณีนี้อาจสังเกตเพิ่มเติมไดจากการเตรียมพื้นที่ของ สิ่งกอสรางใหมีระดับความสูงตางกัน ไลระดับจาก ภายนอกเขาสูภายใน โดยปราสาทประธานนั้นอยูสูง กวาสิ่งกอสรางอื่นๆ การออกแบบสถาปตยกรรมเชนนี้ สอใหเห็นถึงแนวความคิดเกี่ยวกับการสรางศาสนสถาน ในลักษณะของภูเขาอันเปนที่สถิตยของเทพเจาหรือ ที่เรียกกันวา “ศาสนบรรพต” อยางแทจริง ดวยเหตุนี้ ปราสาทเปอยนอย จึงเปนเสมือนวิมานซึ่งเทพเจาสูงสุด ไดลงมาสถิตอยู ตามความหมายของการจำลองจักรวาล นั่นเอง