Quarter 3/2016

บรรณาลัย ของปราสาท เปอยนอย

ปราสาทประธาน เปนปราสาทอิฐรูป สี่เหลี่ยมจัตุรัสยอมุม ขนาดกวางยาวประมาณ ๗.๕ x ๗.๕ เมตร บริเวณที่กรอบประตูดานหนา (ทิศตะวันออก) ไดพบจารึกอักษรขอมโบราณภาษา สันสกฤตสลักอยู ๔ บรรทัด เนื้อความกลาวถึงชื่อของ มุนีสุวันตยะ และพระฤษีไวศัมปยะรวมไปถึงการกอสราง และพิธีบูชายัญ ซึ่งผูเชี่ยวชาญดานอักษรโบราณ ไดกำหนดอายุโดยการเปรียบเทียบตัวอักษรไววานาจะ มีอายุราวพุทธศตวรรษที่ ๑๗ ทับหลังเหนือกรอบประตูที่อยูดานหนาของ ปราสาทประธาน (ทิศตะวันออก) นับเปนงานประติมา- กรรมที่มีความงดงามชิ้นหนึ่งของปราสาทแหงนี้ โดยชางฝมือไดสลักเปนรูปนารายณบรรทมอยูเหนือ พระยาอนันตนาคราช ซึ่งภาพนี้มีชื่อเรียกกันอีกชื่อหนึ่ง วา “วิษณุอนันตศายิน” องคพระนารายณมี ๔ กร โดยพระองคยกพระกรขวาบนขึ้นยันพระเศียร สวน พระกรที่เหลือทรงถือศาสตราวุธสำคัญไดแก คทา สังข กอนดิน (ภู) หรือ จักร ไวในพระหัตถ และมี พระนางลักษมี (ชายา) นั่งประคองพระชงฆของพระองค เอาไว นอกจากนี้ที่บริเวณพระนาภีของพระนารายณ มีดอกบัวผุดขึ้นมาโดยบนดอกบัวมีพระพรหม ๔ กร ประทับนั่งอยู คติการสรางรูปเชนนี้ แสดงถึงความเชื่อ ของศาสนาฮินดู เมื่อครั้งสิ้นสุดกัลปหลังจากโลกถูก ทำลายลงแลว พระนารายณจะทรงเขาบรรทมใน เกษียรสมุทร เพื่อใหกำเนิดพระพรหมซึ่งจะไดทรงสราง โลก และสรรพสิ่งตางๆ ขึ้นใหมอีกครั้งหนึ่ง หนาบันทางดานหนาเหนือทับหลับรูปนารายณ บรรทมสินธุ มีสภาพชำรุดตรงสวนกลาง แตพอสังเกต ไดวาสลักเปนภาพหนากาลหรือกีรติมุขที่มีรูปสิงห นั่งอยูทางดานขางลายหนากาล ทำเปนรูปหนาสัตว ในเทพนิยายที่มีกำเนิดจากพระอิศวร แตมีเฉพาะ ใบหนาเนื่องจากไดกลืนกินตัวของตนเองเขาไปและ ที่เรียกกันวาหนากาลก็หมายถึงเวลา เพราะเวลาเปน ผูกลืนกินทุกสิ่งทุกอยาง กีรติมุขหรือหนากาลนั้นถือวา เปนผูเฝาเทวาลัยและคอยกลืนกินความชั่วไมใหเขาไป สูภายในศาสนสถาน สำหรับหนาบันดานหลังของ ปราสาทประธานสลักเปนภาพเทพนั่งชันเขาอยูใน ซุมเรือนแกวเหนือหนากาลซึ่งกำลังคายลายพรรณ พฤกษาที่มีปลายมวนเขาดานในทั้งสองขาง

บรรณาลัย: หอเก็บคัมภีรของศาสนสถาน บริเวณมุมดานทิศตะวันออกเฉียงใตของกลุม ปราสาทประธาน มีอาคารรูปสี่เหลี่ยมผืนผา ๑ หลัง กอดวยศิลาแลงมีขนาดกวาง ๕ เมตร ยาว ๑๑ เมตร ลักษณะของอาคารเปนหองสี่เหลี่ยมมีประตูทางเขา อยูดานทิศตะวันตก (หันเขาหากลุมปราสาทประธาน) ดานหนาทำเปนมุขยื่นออกมา ๑ หอง สวนผนังดานขาง ตอนบนของอาคารทำเปนชองระบายอากาศหรือ หนาตางที่มีลูกกรงศิลาประดับอยูผนังละ ๓ ชอง อาคารลักษณะเชนนี้พบอยูเสมอในศาสนสถานของเขมร และเรียกกันทั่วไปวาบรรณาลัย (หอเก็บคัมภีร) หรือวิหาร สิ่งที่ควรชมของบรรณาลัยหลังนี้ก็คือ ทับหลัง รูปครุฑนั่งชันเขา กางปกแตไมมีแขนอยูเหนือหนากาล ซึ่งติดตั้งอยูเหนือกรอบประตูทางเขา (ทิศตะวันตก) และทับหลังรูปหงส ๒ ตัว ที่กางปกชูคอเขาหากัน เหนือกรอบประตูชั้นในของบรรณาลัย สวนทับหลัง ดานหลังของบรรณาลัย (ทิศตะวันออก) แกะสลักเปน รูปเทพนั่งชันเขาถือพระขรรคอยูในซุมเรือนแกวเหนือ หนากาล ทับหลังชิ้นนี้มีลายแกะสลักที่คมชัด และถือ เปนทับหลังที่มีความงดงามโดดเดนชิ้นหนึ่งของ ปราสาทเปอยนอย หนาบันดานหลังของบรรณาลัย ก็ถือเปนงาน ศิลปกรรมที่มีความงามสมบูรณทั้งในดานความเชื่อ และฝมือการแกะสลัก โดยชางไดสลักเปนรูปของ พระอิศวรและพระนางอุมา (ชายา) ประทับนั่งอยูบน หลังโคนนทิ ภาพเชนนี้เรียกกันวา “อุมามเหศวร”