Quarter 1/2013

การทำโมซีเมนตของบานสามเรือนไดขยายไปยังหมูบานอื่นๆ ในเขตอำเภอสามโคก เชน หมูบานมอญทายเกาะใหญ หมูบานมอญ สวนมะมวง ชาวมอญไดทำโมออกจำหนายขายสงตามเสนทางน้ำ โดยเรือกระแชงมอญบรรทุกโอง อาง กระปุกปูน ครก เตา โม กระปุกออมสินรูปสัตวตางๆ ไปคาขายเสนทางสายเหนือตามลำน้ำ เจาพระยาถึงนครสวรรค นาน พิษณุโลก และอุตรดิตถที่ทาเสา เสนทางสายตะวันออกเฉียงเหนือตามเสนทางแมน้ำปาสักผาน ลพบุรีและสระบุรี เสนทางสายตะวันออกตามลำคลองแสนแสบ คลองสำโรงเขาสูจังหวัดฉะเชิงเทรา เสนทางสายตะวันตกตามลำน้ำ ทาจีน แมกลองและคลองดำเนินสะดวกถึงราชบุรี เมื่อความเจริญกาวหนาของบานเมืองปรับเปลี่ยนสังคมจาก การเกษตรไปสูสังคมอุตสาหกรรม จากชีวิตหนุมสาวชาวนาตากแดด หนาตาดำก็กลายเปนหนุมสาวชาวโรงงานอุตสาหกรรมหนานวล โรงงานทำแปงถุง ถั่วถุง สีแลวบดแลวออกวางขายจำหนายตาม รานโรงไดรับความนิยมมากขึ้นดวยความสะดวกสบาย โมตาม บานเรือนเครื่องมือคูครัวก็หมดความสำคัญ ถูกหยิบออกไปวางทิ้ง ไวใตถุนบานหรือถูกเก็บรวบรวมไวเปนโบราณวัตถุในพิพิธภัณฑ พื้นบาน เก็บไวใหลูกหลานไดศึกษาเรียนรูเรื่องราวในอดีตของ ภูมิปญญามอญบานสามเรือน ปจจุบัน ที่บานสามเรือนไดมีการนำภูมิปญญาทองถิ่นการทำ โมกลับมาปดฝุนเติมสีสัน สรางคุณคาผลิตภัณฑใหเปนสินคาที่ระลึก เปนการสอดรับกระแสการทองเที่ยว ฟนฟูภูมิปญญาตายายกลับมา อีกครั้งดวยรูปลักษณใหมแตยังคงกลิ่นอายเดิม

กิจการอยูเปนอันมาก โดยมีปายชื่อโรงงานและตราประจำสินคา อันเปนเอกลักษณของโมแตละบานที่ผลิต เชน โมของตาชอน “ตราชาง” โมของชางภู “ตราหมี” โมของครูละมอม “ตราสิงห” โมของนายธรรม “ตรากวาง” โมของนายกรี “ตราเสือ” โมของ นายเทียน “ตราคางคาว” โมของนายถม “ตราพาน” โมของ นายจำปา “ตราหมู” เปนตน วิธีการทำโมมอญบานสามเรือนใชวัสดุปูนซีเมนตปอรตแลนด ตราชางผสมกับหินเกร็ดและน้ำคลุกเคลาใหเขากัน แลวเทลงใสใน แบบที่แกะดวยไมสัก แยกออกเปนสองสวนดวยกันคือ หนึ่ง สวน ฝาโม มีรองเรียงกันเปนวงกลมเรียกวา ฟนโม ดานขางเปนขอบ สังกะสีตะกั่ว โคงเปนวงกลม ฝาโมตองหนาเพื่อใหน้ำหนักบดกด ทับเม็ดพืช และมีรูเปนชองอยูบนฝาโมสำหรับใสเมล็ดพืช ดานใต ฝาโมมีรองระบายเมล็ดพืชและรูยึดเดือยจากแกนกลางเดือยโมซึ่ง อยูติดกับตัวโม สอง ตัวโมเปนแทนวงกลมมีขนาดใหญกวาฝาโม มีขอบรางโดยรอบสำหรับรับแปงหรือเมล็ดพืชที่ไหลออกมาจากโม และมีชองระบายออกทางดานหนา ตรงกลางประกอบดวยรองฟน โมและรูสำหรับใสเดือยโมตรงกลางซึ่งเปนจุดหมุนของโมซึ่งทำดวย ไมเนื้อแข็ง เดือยโมจะเปนตัวยึดติดทับซอนกันระหวางฝาโมกับ ตัวโม การหลอฟนโมจะตองใชปูนซีเมนตที่ขนผสมกับหินเกร็ดที่ รอนแลวเปนเนื้อละเอียด ฟนโมตองแข็งแรงทนตอการเสียดสี ในการกดบดทับเมล็ดพืช ขนาดของโมมอญบานสามเรือนและราคาซื้อขายในอดีตมี ๓ ขนาด ขนาดใหญมีเสนผาศูนยกลาง ๕๐ ซม. ราคาขาย ๓๕ บาท ขนาดกลางเสนผาศูนยกลาง ๔๐ ซม. ราคาขาย ๒๐ บาท และขนาดเล็กมีเสนผาศูนยกลาง ๓๐ ซม. ราคาขาย ๑๒-๑๕ บาท

วีรวัฒน วงศศุปไทย นักเขียนบทความสารคดี ประวัติศาสตร โบราณคดี ประเพณีวัฒนธรรม ศิลปนดีเดนจังหวัดปทุมธานี

สาขาวรรณศิลป ศิลปนรวมสมัย กระทรวงวัฒนธรรม