Quarter 2/2013

บน: ศาลาท าน้ ำวั ดปทุ มทอง ต.บ านปทุ มทอง อ.สามโคก ในอดี ตสมั ยรั ชกาลที่ ๒ เป นสถานที่ เสด็ จมาประทั บรั บดอกบั ว จากพระยาพิ ทั กษ ทวยหาญ ในวั นจั นทร ที่ ๑๖ ตุ ลาคม พ.ศ. ๒๓๕๘ ล าง: วั ดปทุ มทองที่ รั ชกาลที่ ๒ เสด็ จมาประทั บรั บดอกบั วที่ พลั บพลา ริ มฝ งแม น้ ำเจ าพระยาที่ สามโคก

พระราชนิ พนธ ในพระบาทสมเด็ จพระจุ ลจอมเกล าเจ าอยู หั ว ความว า “เทศนาสำหรั บแผ นดิ นเป นพระราชกุ ศลนิ จสมั ยมี มาแต เดิ มนั้ น ๓๓ กั ณฑ ซึ่ งมี เครื่ องกำหนดเครื่ องกั ณฑ คล ายบริ วารกฐิ น คื อผ าไตรแพร เงิ น ๑๐ ตำลึ ง ขนบต างๆ ดั งเช นกล าวมาในเทศนา เดื อน ๑๒ นั้ น ธรรมเนี ยมแต เดิ มเป นเทศนามหาชาติ ๒ จบ ๒๖ กั ณฑ อริ ยสั จ ๔ กั ณฑ เดื อนสิ บสอง ๓ กั ณฑ รวมเป นเทศนาวิ เศษ สำหรั บแผ นดิ น ๓๓ กั ณฑ ในรั ชกาลที่ ๑ ที่ ๒ ที่ ๓ ในเดื อนสิ บเอ็ ด วั นขึ้ น ๑๔ ค่ ำ ๑๕ ค่ ำ มี มหาชาติ แรมค่ ำ มี อริ ยสั จครบทั้ ง ๓๐ กั ณฑ เมื่ อเทศนาจบแล วจึ งเสด็ จลงลอยประที ปแต ในรั ชกาลที่ ๓ นั้ นถ าป ใดมี พระองค เจ าหม อมเจ าทรงผนวชเป นภิ กษุ และสามเณร มาก ป นั้ นก็ มี มหาชาติ ป ใดไม ใคร มี พระองค เจ าและหม อมเจ าผนวช ก็ เปลี่ ยนเทศนาปฐมสมโพธิ์ แบ งวั นละ ๓ กั ณฑ ครั้ นมาในแผ นดิ น พระบาทสมเด็ จพระจอมเกล าเจ าอยู หั ว กลางเดื อนสิ บเอ็ ดต องกั บ การฉลองพระพุ ทธรู ปพระชนมพรรษา ซึ่ งทรงทำเติ มขึ้ นเมื่ อรั ชกาล ที่ ๓ แรกมี พระพุ ทธรู ปประจำพระชนมพรรษานั้ น เคยถึ งเดื อน ๕ ขึ้ นค่ ำ ๑ ได ฉลองทุ กป ครั้ นมาถึ งรั ชกาลที่ ๔ วั นประสู ติ เดิ มอยู ใน เดื อน ๑๑ จึ งโปรดให เลื่ อนการหล อพระชนมพรรษามาหล อใน เดื อน ๑๐ การฉลองพระชนมพรรษา จึ งได มาฉลองในเดื อน ๑๑ ขึ้ น ๑๔ ค่ ำ ๑๕ ค่ ำ ที่ พระที่ นั่ งอนั นตสมาคม เทศนามหาชาติ ก็ ต อง เลื่ อนไป มี เทศนาวิ เศษเปลี่ ยนแทนวั นละกั ณฑ การเทศนามหาชาติ คงไปตกอยู ในเดื อน ๑๒ ข างขึ้ นบ าง ถึ งว าการฉลองพระพุ ทธรู ป พระชนมพรรษาไม ตกในเดื อน ๑๑ ก็ จริ ง แต ต องทำบุ ญวั นประสู ติ วั นสวรรคตพระบาทสมเด็ จพระจอมเกล าเจ าอยู หั ว ในกลางเดื อน ๑๑ จึ งเลื่ อนมหาชาติ มามี ตามเดิ มไม ได ยั งซ้ ำเดื อน ๑๒ เมื่ อเลื่ อน ฉั ตรมงคลมาทำเป นเดื อน ๑๒ ก็ ทำให การในเดื อน ๑๒ มากจน ไม มี เวลาว าง แต ถึ งกระนั้ นก็ ถู กคราวเสด็ จหั วบ านหั วเมื องเสี ยไม ได

เทศน มหาชาติ คื อ การเทศน เรื่ องมหาเวสสั นดรชาดก พระ โพธิ สั ตว บำเพ็ ญบารมี เพื่ อปรารถนาความเป นพระพุ ทธเจ ามาตั้ งแต เกิ ดเป นสั ตว เดรั จฉานหลายภพ หลายชาติ จนไม อาจกำหนดได แล วเกิ ดเป นมนุ ษย สามั ญชนจนถึ งเป นกษั ตริ ย ๑๐ ชาติ สุ ดท าย ก อนตรั สรู แต ละชาติ ทรงบำเพ็ ญบารมี ด วยจิ ตแน วแน มั่ นคง ทศบารมี ๑๐ ประการ ๑. เนกขั มบารมี ๒. วิ ริ ยบารมี ๓. เมตตา บารมี ๔. อธิ ฐานบารมี ๕. ป ญญาบารมี ๖. ศี ลบารมี ๗. ขั นติ บารมี ๘. อุ เบกขาบารมี ๙. สั จจาบารมี ๑๐. ทานบารมี การเทศน มหาชาติ ในพระบรมมหาราชวั งในสมั ยกรุ งรั ตน- โกสิ นทร นั้ นมี ปรากฏในเอกสาร “พระราชพิ ธี สิ บสองเดื อน”