Quarter 4/2012

เทศกาลเดื อนเก า ชาวกะเหรี่ ยงเชื่ อว าคนเรามี ขวั ญอยู ทั้ งหมด ๓๗ ขวั ญ เมื่ อ ตายลง ขวั ญก็ จะละทิ้ งไป แม ขณะยั งมี ชี วิ ตอยู ขวั ญก็ อาจจะหนี ไป ท องเที่ ยว หรื อไม ก็ ถู กผี หรื อวิ ญญาณชั่ วร ายกั กขั งหรื อทำร ายเอาได เป นเหตุ ให เจ าของขวั ญเจ็ บไข ได ป วย ต องรั กษาด วยการเรี ยกขวั ญ กลั บคื นมา ประเพณี กิ นข าวห อ หรื ออั้ งหมี่ ถ อง ตามภาษากะเหรี่ ยง ราชบุ รี ที่ บางครั้ งเรี ยกว าประเพณี รั บขวั ญวั นกิ นข าวห อ หรื องาน บุ ญกิ นข าวห อนี้ เกิ ดจากความเชื่ อที่ ว า ‘เดื อนหล าคอก’ หรื อเดื อน เก าของกะเหรี่ ยง ซึ่ งตกอยู ในราวเดื อนสิ งหาคมตามปฏิ ทิ นสากล เป นเดื อนไม ดี เพราะเป นช วงเวลาที่ บรรดาวิ ญญาณชั่ วร ายออก หากิ นและจะกิ นขวั ญของคนเรา ทำให เจ็ บป วยหรื อเสี ยชี วิ ตได จึ งต องมี การเรี ยกขวั ญให คื นมาอยู กั บตั ว เด็ กที่ เกิ ดในเดื อนนี้ จะ ต องมี การปฏิ บั ติ เป นพิ เศษ คื อต องผู กแขนและข อเท าด วยด าย สี แดง กำหนดจั ดงาน เมื่ อเดื อนหล าคอกเวี ยนมาถึ ง พื ชพั นธุ ธั ญญาหารผลาหาร กำลั งเจริ ญงอกงาม หลั งจากที่ หลายเดื อนก อนหน านั้ น ผู คนต อง เหน็ ดเหนื่ อยตรากตรำกั บการทำงานในไร นาป าเขา ดั งนั้ น ระหว าง รอให พื ชผลงอกงาม เก็ บเกี่ ยวได จึ งมี เวลาว างพอที่ จะกลั บไปรวม อั้ งหมี่ ถ อง

ญาติ ที่ บ านเกิ ดได ชาวกะเหรี่ ยงราชบุ รี ทุ กครอบครั วในทุ กหมู บ าน จึ งกำหนดจั ดงานประเพณี อั้ งหมี่ ถ องขึ้ นภายในเดื อนเก านั บทาง จั นทรคติ แต จะเป นวั นใดนั้ นขึ้ นอยู กั บความพร อมและข อตกลง ร วมกั นของทุ กหมู บ าน หรื ออาจให หั วหน าหมู บ านหรื อผู อาวุ โสใน หมู บ านกำหนด ส วนใหญ ถื อเอาวั นพระเป นเกณฑ แต จะนิ ยมจั ด ในวั นขึ้ น ๑๕ ค่ ำ ป จจุ บั นมั กเลื อกจั ดในวั นเสาร หรื ออาทิ ตย เพื่ อ ให ลู กหลานที่ ไปเรี ยนหรื อไปทำงานในต างถิ่ นมาร วมพิ ธี ได สะดวก น าสั งเกตว า แต ละหมู บ านจะจั ดให เหลื่ อมวั นกั น เพื่ อให ญาติ พี่ น อง หรื อเพื่ อนฝู งในหมู บ านมี โอกาสผลั ดกั นไปมาหาสู กิ นข าวห อ และร วมสนุ กในงานของชาวกะเหรี่ ยงต างหมู บ านได โดยทั่ วไป ประเพณี นี้ ใช เวลา ๔ วั น แต ในป จจุ บั น ลดลงเหลื อเพี ยง ๒-๓ วั น เท านั้ น ร วมใจห อข าว ก อนวั นงานประมาณ ๒-๓ วั น ชาวกะเหรี่ ยงจะต องเตรี ยม สิ่ งของที่ ใช ในการห อข าว คื อ วั นแรกเป นการเตรี ยมใบผาก (ใบไผ ชนิ ดหนึ่ ง) หรื อใบตอง มะพร าว น้ ำตาลหรื อน้ ำผึ้ ง ตอกไม ไผ และ ข าวเหนี ยวดิ บ เริ่ มจากคนในครอบครั วและญาติ พี่ น องช วยกั น ห อข าว โดยนำข าวเหนี ยวกรอกลงในใบตองหรื อใบผากที่ ขึ้ นเป น รู ปกรวย ยาวประมาณนิ้ วมื อ เหลื อขอบปากกรวยไว สำหรั บพั บให มิ ดชิ ด แล วใช เส นตอกพั นให แน นกั นข าวร วงจากห อ ข าวห อของ กะเหรี่ ยงนี้ มี ลั กษณะคล ายกั บข าวต มน้ ำวุ นของไทย ข าวห อที่ ใช ในพิ ธี เรี ยกขวั ญเรี ยกว า ‘ข าวครู ’ มี ลั กษณะพิ เศษ คื อ ใช ไม ไผ ริ้ วขนาดนิ้ วมื อท อนเดี ยว หรื อแขนงไม ไผ ยาวศอกเศษ มาจั กแยกออกเป นตอกเส นเล็ กๆ ตามจำนวนที่ ต องการ แล วมั ด ห อข าวแบบธรรมดารวมกั นเป นพวง บ านหนึ่ งจะมี ๑ พวง ถื อเป น การรวมพี่ รวมน อง หากครอบครั วใดมี คนเกิ ดเดื อนเก า จะต องทำ ข าวครู เพิ่ มอี กหนึ่ งพวง และมั กจะทำเกิ นจำนวนอายุ เช น คนเกิ ด เดื อนเก าที่ มี อายุ ๔๐ ป ต องจั กตอกเพื่ อมั ดข าวห อเป นพวงให ได มากกว า ๔๐ ห อ คื อมี นั ยว าให มี อายุ ยื นยาวกว า ๔๐ ป ข าวครู นี้ เมื่ อเสร็ จพิ ธี แล ว จะนำไปบู ชาไว บนหิ้ งพระหรื อหั วนอนตลอดป คุ ณโยธิ น อ่ ำแห ผู ช วยพนั กงานพิ ทั กษ ป า หน วยป องกั น รั กษาป าที่ ๔ โป งกระทิ ง ชาวพระประแดง จั งหวั ดสมุ ทรปราการ ผู ให ความอนุ เคราะห เรื่ องข อมู ลและการถ ายภาพงานประเพณี อั้ งหมี่ ถ องในครั้ งนี้ ช วยอธิ บายเพิ่ มเติ ม จากประสบการณ ที่ ได เข า ไปเป นสมาชิ กคนหนึ่ งในครอบครั วชาวกะเหรี่ ยงบ านโป งกระทิ งบน มานานกว าสิ บป ว า “ข าวห อจำนวนมาก ที่ นำมามั ดไว ด วยกั นเป นพวง ด วยแขนง ไม ไผ เส นเดี ยวที่ จั กแยกเป นตอกเส นเล็ กๆ เหมื อนการแตกกิ่ งก าน สาขานั้ น ก็ เปรี ยบได กั บการแตกลู กแตกหลานออกไปเป นหลาย ครอบครั ว แต ยั งคงมี ความสามั คคี กลมเกลี ยวเป นน้ ำหนึ่ งใจเดี ยว กั น การห อข าวนี่ ตามปกติ จะห อกั นเป น ๓ แบบ มี ข าวห อตั วผู หมายถึ ง พ อ ข าวห อตั วเมี ย หมายถึ ง แม และข าวห อธรรมดา หมายถึ ง ลู กๆ”