Quarter 1/2014

àÁ×èÍÊÂÒÁÁÕÈÔÃÔÃÒªº¹á¼‹¹´Ô¹ÇÑ§ËÅÑ§ ÁÐÅÔµŒ¹àÅç¡·ÕèÊØ´ã¹âÅ¡ ËÅÑ§¾Ç§ÁÒÅÑÂä»¡ÑºàÍÊâ«‹ µÍ¹ÊØ¢ÒÍÂÙ‹Ë¹ã´

àÁ×èÍÊÂÒÁÁÕÈÔÃÔÃÒª º¹á¼‹¹´Ô¹ÇÑ§ËÅÑ§

๑ ๐ ๑ ๒ ๒ ๔ ๒ ๘

½˜¹à»š¹¨ÃÔ§ä´Œ à¾ÃÒÐ·Ø¹àÍÊâ«‹

ÊÃÐÈÑ¡´ÔìÊÔ·¸Ôì·Ñé§ÊÕè áË‹§àÁ×Í§ÊØ¾ÃÃ³ºØÃÕ

ÁÐÅÔµŒ¹àÅç¡·ÕèÊØ´ã¹âÅ¡

ËÅÑ§¾Ç§ÁÒÅÑÂ ä»¡ÑºàÍÊâ«‹ µÍ¹..ÊØ¢ÒÍÂÙ‹Ë¹ã´

»¡Ô³¡Ð¾ÅÑ§§Ò¹ : ¤Ø³ÀÒ¾ªÕÇÔµÂØ¤ãËÁ‹ ·Ø¡ÊÔè§·Óä´Œ..ãªŒ¾ÅÒÊµÔ¡

บน : ร.๕ พระราชทาน โรงพยาบาลศิริราช วาดโดย อ.กอง สมิงชัย ลาง : รูปปนนายแพทย เอลเลอร จี เอลลิส ผูวางรากฐานพยาธิวิทยาสมัยเริ่มมีโรงเรียนแพทย

Siriraj Hospital.

Visiting Siriraj hospital’s museum is both entertaining and educational. The museum tells an amazing story of the hospital such as the history of doctors in Thailand since Ayutthaya period, the hospital’s birthplace “Wang Lung.” and the establishment of Siriraj Hospital.

เมื่อสยาม มีศิริราช วังหลัง

ผูเขียนไดชมตำนานแพทยเจจุงวอน ซึ่งเปนเรื่องราว เกี่ยวกับประวัติทางการแพทยของเกาหลี จึงเริ่มสนใจวา ประเทศไทยเราอาจมีประวัติทางการแพทยที่นาสนใจอยูบาง ตอมาผูเขียนไดมีโอกาสไปที่โรงพยาบาลศิริราช และทราบ ประวัติการกอตั้งคราวๆ ของโรงพยาบาล จึงไดพยายาม รวบรวมขอมูลจากหนังสือเกาๆ จนไดขอมูลที่นาสนใจ อยากชวยเผยแพรประวัติทางการแพทยใหผูสนใจไดรับทราบ ขอเชิญตามผูเขียนมาไดเลยครับ เมื่อแรกเริ่มมีหมอในสมัยอยุธยา ในสมัยอยุธยา หมอแบงออกเปน ๓ กลุม คือ หมอหลวง หมอเชลยศักดิ์ และพระภิกษุหมอ หรือหมอพระ ในบรรดา หมอทั้ง ๓ กลุมนี้ อาจแบงไดอีกตามความรูและการบำบัด หรือการเยียวยา เชน หมอยา หมอนวด หมอตำแย หมอกุมาร (หมอเด็ก) หมอน้ำมนต ฯลฯ ซาย : เจาฟามหิดลอดุลยเดช กรมขุนสงขลานครินทร ทรงบริจาคพระราชทรัพยสรางอาคารตางๆ ภายในศิริราช ขวา : ตึกอัษฎางคใชเปนหอผูปวยในอดีต

â´Â ÍÒ¹¹· µÃÑ§µÃÕªÒµÔ

หมอหลวงในราชสำนักกรุงศรีอยุธยา ประกอบดวยหมอ ทั้งชาวสยามและชาวตางประเทศ ซึ่งสวนมากเปนชาวจีน สวนชนชาติอื่นก็พอมีบาง เชน ชาวพะโค (ชนชาติหนึ่งใน ประเทศพมา) หมอเชลยศักดิ์หรือหมอพื้นบาน จะบำบัด อาการปวยในเบื้องตนดวยการนวด การรักษาก็จะเริ่มตั้งแต การยืดเสน ใหผูมีความชำนาญใชเทาเหยียบบนรางกายของ คนไข นอกจากนี้ ยังมีการรักษาดวยยาดวย เชน ยาแกไอ ยาระบาย สวนตัวยานั้น ก็ประกอบดวยเครื่องยาที่หาไดใน พื้นเมือง จำพวกสมุนไพรตางๆ ในกรณีที่เปนหมอหลวง จะมีตะบองสีแดง เปนตะบองอาญาสิทธิ์ไดรับพระบรมราชา- นุญาตใหถือไปเก็บสมุนไพรตามที่ตางๆ เพื่อเอาไปทำยา ของหลวง ซึ่งผูใดผูหนึ่งจะหวงไวมิได สวนหมอยาทั่วไป ก็อาจซื้อสมุนไพรจากรานจำหนายเครื่องยาที่มีอยูตามยาน ตางๆ ในพระนคร เชน ถนนยานปายา ที่มีรานขายเครื่องเทศ เครื่องไทย ครบสรรพคุณยาทุกอยาง สวนตำรายา ก็จะมีตำรายาโอสถพระนารายณ เปน ตำราที่รวบรวมขึ้นในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณและเปนที่ นาเชื่อถือกันในหมูหมอยาตอมาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร

บนซาย : นายแพทยบี แมคฟารแลนด บนขวา : นายแพทยเอ็ดการด เดวิลสัน ลาง : นายพันตรีหลวงวิฆเนตร ประสิทธิวิทย นักเรียนแพทยรุนแรกผลการเรียนอันดับ ๑

เมื่อเริ่มมีศิริราช

ครั้นเวลาลวงเลยมา วังหลังก็ยังไมมีผูใดดูแล ในสมัย รัชกาลที่ ๕ ไดมีมิชชันนารีอเมริกันมาขอซื้อที่บางสวนของ พระราชวังบวรสถานภิมุข เพื่อเปดเปนโรงเรียนสตรีแฮเรียต เอ็ม เฮาส ของดอกเตอรเฮาส และมิสซิสแฮเรียต (แหมมโคล) รูจักกันดีในชื่อ โรงเรียนกุลสตรีวังหลัง (เปนโรงเรียนสตรีแหง แรกของไทย ปจจุบันใชชื่อวา โรงเรียนวัฒนาวิทยาลัย) เปดเมื่อ วันที่ ๑๓ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๑๗ แตก็มีพื้นที่บางสวนของ พระราชวังบวรสถานภิมุขยังคงไมไดใชประโยชนอะไร จนในป พ.ศ. ๒๔๒๙ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว มีพระราชดำริใหดำเนินการสรางโรงพยาบาล และจัดตั้งคณะ กรรมการขึ้นจำนวน ๙ คน คณะกรรมการไดประชุมกันและ มีมติเลือกพระราชวังบวรสถานภิมุขตั้งเปนโรงพยาบาล พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว จึงไดพระราชทาน ที่ดินบริเวณวังหลังใหสรางเปนโรงพยาบาลศิริราช ตอมาได ขยายพื้นที่จนเต็มวังหลัง พระองคจึงโปรดเกลาฯ ใหเวนคืน ที่ดินและพระราชทานเพิ่มเติมอีกหลายครั้ง ในระหวางการกอสรางโรงพยาบาล วันที่ ๓๑ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๓๐ เวลา ๐๑.๒๔ น. สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาศิริราชกกุธภัณฑ ไดสิ้นพระชนมดวยโรคบิด ขณะมี พระชนมายุเพียง ๑ ป ๖ เดือน พระบาทสมเด็จพระจุล- จอมเกลาเจาอยูหัว ทรงตระหนักถึงโรคภัยที่คุกคาม ไมเวน แมแตพระราชโอรส ทรงมีพระปณิธานใหสรางโรงพยาบาล ใหสำเร็จเร็วไว ปรากฏในพระราชหัตถเลขา ความวา “ภายหลังเกิดวิบัติราย ลูกซึ่งเปนที่รักตาย เปนที่สลดใจ ดวยการรักษาไขเจ็บ เห็นวาแตลูกเราพิทักษรักษาเพียงนี้ ยังได ความทุกขเวทนาแสนสาหัส ลูกราษฎรที่อนาถาทั้งปวงจะไดรับ ความลำบากทุกขเวทนายิ่งกวานี้ประการใด ยิ่งทำใหมีความ ปรารถนาที่จะใหมีโรงพยาบาลยิ่งขึ้น....... ” หลังจากเสร็จจากงานพระราชทานเพลิงพระบรมศพ พระองคโปรดใหรื้อโรงเรือนตางๆ ตลอดจนของใชจากพระ เมรุในพระราชพิธี มาสรางโรงพยาบาล เพื่ออุทิศเปนพระราช กุศลแดสมเด็จพระเจาลูกเธอ และไดพระราชทานนามวา “โรงพยาบาลศิริราช” แตระยะแรกมักเรียกวา “โรงพยาบาล วังหลัง” ตอมาไดจัดซื้อที่ดินเพิ่มเติม ทำใหพื้นที่ซึ่งเคยเปน พระราชวังบวรสถานภิมุขทั้งหมด อยูในกรรมสิทธิ์ของ โรงพยาบาล พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว โปรดเกลาฯ ใหประกาศเปดโรงพยาบาลศิริราช เมื่อวันที่ ๒๖ เมษายน พ.ศ. ๒๔๓๑ ปจจุบันนี้ ถึงแมจะไมปรากฏอาคาร หรือสิ่งกอสรางของพระราชวังบวรสถานภิมุขอยูแลวก็ตาม แตอาณาบริเวณนี้ยังเรียกขานกันทั่วไปวา “วังหลัง” ตอมา ตำบลวังหลังไดเปลี่ยนชื่อเปน แขวงศิริราช และถนนวังหลัง เปลี่ยนชื่อเปน ถนนพรานนก

ศิริราชเมื่อแรกตั้ง

วังหลังอันเปนที่ตั้งศิริราช อยูที่ใด ในตอนตนรัชกาลที่ ๑ เมื่อชนะศึกพมาที่ลาดหญาแลว พระองคไดทรงสถาปนาพระยาสุริยอภัย พระราชโอรสองคโต ในสมเด็จพระพี่นางเธอ กรมพระยาเทพสุดาวดี เปนสมเด็จ พระเจาหลานเธอ เจาฟากรมหลวงอนุรักษเทเวศร เปนกรม พระราชวังหลัง ตั้งอยูที่ตำบลสวนลิ้นจี่ ใกลกับนิวาสสถานเดิม ของพระมารดาของพระองคเอง (บริเวณวัดอมรินทราราม) สมเด็จพระเจาหลานเธอเจาฟากรมหลวงอนุรักษเทเวศร กรมพระราชวังบวรสถานภิมุขทิวงคตปลายสมัยรัชกาลที่ ๑ ในป พ.ศ. ๒๓๔๙ ตอมา พระอัครชายาไดประทับกับพระองค เจาหญิงกระจับ พระองคเจาหญิงจงกล พระธิดา และพระองค เจาปฐมวงศ พระราชโอรสองคนอย ที่พระราชวังบวรสถานภิมุข และไดแบงพระราชวังหลังนี้ออกเปน วังนอย วังกลาง และ วังใหญ วังนอย ใหเปนที่ประทับของกรมหลวงเสนียบริรักษ วังกลาง ใหเปนที่ประทับของกรมหมื่นนเรศรโยธี และวังใหญ ใหเปนที่ประทับของกรมหมื่นนราเทเวศร สวนพระองคเจา ปฐมวงศไดทรงผนวชอยูที่วัดระฆังโฆสิตาราม จนสิ้นพระชนม ในสมัยรัชกาลที่ ๓ แตพระชายาของพระองคนั้น ยังคงประทับ อยู ณ ตำหนักขางเคียง และไดยายมาประทับที่ตำหนักใหญ พรอมกับพระโอรสและพระธิดา ตอมา หลังจากทั้งสาม พระองคสิ้นพระชนมแลว วังหลังก็ยังไมมีใครประทับ กลาย เปนที่หลวงราง ในปจจุบันกลาวไดวา ไมปรากฏหลักฐานของ พระราชวังบวรสถานภิมุข (วังหลัง) อีกแลว

แรกเริ่มมีโรงเรียนแพทย

หลังจากโรงพยาบาลศิริราชสรางเสร็จแลว พระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวโปรดเกลาฯ ใหตั้งโรงเรียน สอนวิชาแพทยขึ้น ณ โรงพยาบาลศิริราช เปนโรงเรียนแพทย แหงแรกในประเทศไทย เปดสอนครั้งแรกเมื่อวันที่ ๕ กันยายน พ.ศ. ๒๔๓๓ หลักสูตรแพทยในยุคแรกใชเวลาเรียน ๓ ป มีการเรียนการสอนทั้งแพทยแผนตะวันตกและแพทยแผนไทย นายแพทยที เฮยวารด เฮยส (Dr.T Heyward Hays) เปน อาจารยแพทยแผนตะวันตกคนแรก สวนวิชาแพทยแผนไทย มี หมอมเจาเจียก ทินกร เจากรมแพทยในพระบรมมหาราชวัง มาเปนอาจารยสอนประจำ ตอมาในวันที่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๓๕ นายแพทยยอรช บี แมคฟารแลนด เริ่มเปนอาจารย สอนการแพทยและวางรากฐานการสอนวิชาแพทยใหเปน ระบบมากยิ่งขึ้น ในป พ.ศ. ๒๔๓๖ โรงเรียนแพทยที่ใชชื่อวา “โรงเรียน แพทยากร” มีนักเรียนสำเร็จการศึกษาจำนวน ๙ คน ใน หลักสูตรประกาศนียบัตร และในปนี้เอง พระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงสละพระราชทรัพยสวนพระองค จัดตั้งสภาอุณาโลมแดงแหงชาติสยาม เพื่อจัดซื้อเวชภัณฑ สงไปชวยผูปวยในการรบจากกรณีพิพาท ร.ศ.๑๑๒ (ตอมา สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงชักชวนสุภาพ สตรีในราชสำนักรวมกันจัดตั้งกองบรรเทาทุกขเรียกวา สภา อุณาโลมแดง ซึ่งก็คือ “สภากาชาดไทย” ในปจจุบัน )

บน : ศาลาทาน้ำศิริราชสรางในป พ.ศ. ๒๔๖๖ ลาง : ตึกวิกตอเรียใชเปนท่ีพักคนไขพิเศษ และท่ีอยูของนักเรียนแพทยสมัยแรกๆ

ตึกเสาวภาคใชเปนตึกคนไขพิเศษ และที่อยูของนักเรียนพยาบาลสมัยแรก

ในป พ.ศ. ๒๔๔๓ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหัว และสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ เสด็จ พระราชดำเนินมาทรงเปดอาคารโรงเรียนแพทย และพระ ราชทานนามวา “ราชแพทยาลัย” ในระยะแรกของการเรียน การสอน ไดประสบกับอุปสรรคหลายประการ เชน นักเรียน แพทยมีพื้นความรูไมพอ จำนวนนักเรียนที่เขาสมัครเรียนยังมี จำนวนนอยมาก การขาดแคลนอาจารยที่จะมาสอน ตลอดจน ตำราแพทยภาษาไทย และในป พ.ศ. ๒๔๔๖ โรงเรียนแพทย แหงนี้ไดขยายหลักสูตรเปน ๔ ป ในปลายป พ.ศ. ๒๔๕๙ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา เจาอยูหัวทรงสถาปนาโรงเรียนขาราชการพลเรือน ในพระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ขึ้นเปน “จุฬาลงกรณมหา- วิทยาลัย” มีพระเจานองยาเธอ กรมหมื่นชัยนาทนเรนทร ทรงเปนอธิการบดีกรมมหาวิทยาลัย พระองคไดทรงปรับปรุง การศึกษาวิชาแพทยจนกาวหนาขึ้น อาทิ ขยายหลักสูตรเปน เวลา ๕ ป และ ๖ ปตามลำดับ ทรงจัดหาอาจารยทั้งชาวไทย และชาวตางประเทศมาชวยสอน เชน ศ.นพ. เอ.จี. เอลลิส (Prof. Dr. A. G. Ellis) ซึ่งไดรับเชิญมาสอนวิชาพยาธิวิทยา นอกจากนี้ เสด็จในกรมยังไดกราบทูลให พระเจานองยาเธอ เจาฟามหิดลอดุลยเดช กรมขุนสงขลานครินทร (หรือสมเด็จ พระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก) ใหทรง ชวยพัฒนาวิชาแพทยใหกาวหนา ทูลกระหมอมฯ ตกลงพระทัย ที่จะทรงงานนี้ จึงเสด็จไปศึกษาตอวิชาแพทย ณ มหาวิทยาลัย ฮารวารด ประเทศอเมริกา ขณะที่ทรงศึกษาอยูนั้น พระองค ทรงเปนผูแทนเจรจาขอความรวมมือจากมูลนิธิร็อคกี้ เฟลเลอร เพื่อปรับปรุงการศึกษาวิชาแพทยของไทย ตั้งแตป พ.ศ. ๒๔๖๖-๒๔๗๘ ซึ่งกอใหเกิดผลดีตอวงการแพทยของไทย ดังนี้

๑. มาตรฐานแพทยของไทยสูงถึงระดับมาตรฐานสากล และสามารถมอบปริญญาแพทยศาสตรบัณฑิตได ๒. มีการเรียนการสอน ๖ แผนกวิชา ไดแก กายวิภาค- ศาสตร สรีรวิทยา พยาธิวิทยา อายุรศาสตร ศัลย- ศาสตร และสูติศาสตร-นารีเวชวิทยา ๓. ปรับปรุงและกอสรางอาคาร เพื่อรองรับการศึกษา พยาบาลที่เพิ่มขึ้น ๔. มีอาจารยจากตางประเทศมาชวยปรับปรุงการเรียน การสอน ตอมาในป พ.ศ. ๒๔๘๕ คณะแพทยศาสตรและศิริราช พยาบาล ไดแยกออกจากจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย พรอมดวย แผนกอิสระ ๓ แผนก ไดแก เภสัชศาสตร ทันตแพทยศาสตร และสัตวแพทยศาสตร แลวรวมกันเปนมหาวิทยาลัยแพทย- ศาสตร สังกัดกระทรวงสาธารณสุข ตามนโยบายของจอมพล ป.พิบูลสงคราม ในชวงการเปลี่ยนแปลงนี้ ไดเกิดสงคราม มหาเอเชียบูรพาขึ้น ความเจริญทางการแพทยของศิริราชหยุด ชะงักลง เพราะอาคารหลายหลังถูกระเบิดทำลาย เมื่อสงคราม สงบลง จึงไดเริ่มฟนฟูกิจการตางๆ ของศิริราชขึ้นมาใหม ในป พ.ศ. ๒๕๑๒ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว รัชกาล ที่ ๙ โปรดเกลาฯ ใหเปลี่ยนชื่อมหาวิทยาลัยแพทยศาสตร เปน “มหาวิทยาลัยมหิดล” สวนคณะแพทยศาสตรและศิริราช พยาบาล ใหเปลี่ยนชื่อเปน “คณะแพทยศาสตรศิริราชพยาบาล” และยังโปรดเกลาฯ ใหใชตราประจำพระองค ของสมเด็จพระ มหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก เปนตรา มหาวิทยาลัย

ขวา : ตำราแพทยยุคตางๆ ของศิริราช ลาง : ภายในพิพิธภัณฑนิติเวช

ตำราเรียนในยุคแรกของการเรียนการสอน นักศึกษา แพทยจะจดบันทึกตามคำบรรยายของอาจารย ตอมาทานได พยายามแตงตำราแพทยและอัดสำเนาแจก และในป พ.ศ. ๒๔๕๕ ทานไดแตงตำราชื่อ “Practice of Medicine” ซึ่งจัด พิมพขึ้นจำนวนไมมากนัก สำหรับใหนักเรียนผลัดกันอาน ปจจุบันตำราเลมนี้อยูในความดูแลของพิพิธภัณฑการแพทย ศิริราช และทานยังไดเขียนตำราเพิ่มเติมอีก ๖ เลม นอกจากนี้ ยังมีตำราแพทยของ ศ.นพ. เอ. จี เอลลิส (Prof. Dr. A.G Ellis) ทานเปนแพทยทางพยาธิวิทยา เขามาประเทศไทยเมื่อป พ.ศ. ๒๔๖๒-๒๔๖๔ และไดจัดการเรียนการสอนวิชาพยาธิ วิทยาดวย ตอมารัฐบาลไทยไดรวมมือกับมูลนิธิร็อคกี้ เฟลเลอร ปรับปรุงการศึกษาแพทยของไทย จึงไดเชิญทานมาอีกครั้งหนึ่ง เพื่อมารับตำแหนงหัวหนาแผนกพยาธิวิทยาและวิชาธิการ (Director of Study) จัดหลักสูตรแพทยศาสตรบัณฑิต และ จัดการเรียนการสอนใหม นอกจากนี้ ทานยังไดเขียนตำราทาง การแพทยพยาธิวิทยาเปนภาษาอังกฤษ ชื่อ Element of Pathology เปนตำราสำคัญเลมหนึ่ง ในเนื้อหามีการอางอิง ตัวอยางของคนไขหลายรายในศิริราช ตำราแพทยในชวงสงครามโลกครั้งที่ ๒ เปนชวงที่ตำราแพทยภาษาอังกฤษขาดแคลน ศ.นพ. สุด แสงวิเชียร เขียนตำรากายวิภาคภาษาไทยขึ้นชุดหนึ่ง มี ๘ ตอน ชื่อ “คูมือกายวิภาคสาตรชวยในการชำแหละสพ” (สะกดตาม ชื่อหนังสือของทาน เปนภาษาไทยสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม) การเขียนตำราชุดนี้เปนไปอยางยากลำบาก ทานตองเรงรีบ เขียนหลังจากเสร็จการสอนหนังสือในเวลากลางวัน ตองพรางไฟ แตงตำราในเวลากลางคืน พอไฟดับก็ใชแสงตะเกียง เมื่อไดยิน เสียงระเบิดก็ตองหลบลงทองรองสวน

ตำราแพทยในยุคแรก

ตำราแพทยที่ใชกันนั้น เปนของพระอาจวิทยาคม นพ. ยอรช บี. แมคฟารแลนด (Dr. George B. McFarland) ผูรับราชการที่ศิริราชเมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๕ ในตำแหนงครูใหญ ฝายการแพทยแผนปจจุบัน และหัวหนาแพทยแผนปจจุบัน ของโรงเรียนแพทยาลัย ทานมีความรูดานภาษาไทยเปนอยาง ดี เพราะเปนลูกมิชชันนารีชาวอเมริกันที่เกิดในสยาม ทานได เขียนบทความเรื่อง อุปสรรคการสอนนักเรียนแพทยในสมัย โรงเรียนแพทยาลัย มีความตอนหนึ่งวา “ ...ความขัดของอันยิ่งใหญในการสอนนักเรียน ในสมัย เริ่มตนโรงเรียนนั้น ก็คือ ตำราเกี่ยวกับการแพทย เพราะตำรา ที่เปนภาษาไทยไมมีเลยสักเลมเดียว และผูศึกษาในสมัยนั้นมี พื้นความรูต่ำมาก ไมสามารถอานตำราภาษาตางประเทศ ไดเลย”

ตำราแพทยยุคหลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ จนถึง ป พ.ศ. ๒๕๐๐

พิพิธภัณฑในศิริราช เมื่อกลาวถึงพิพิธภัณฑ คณะแพทยศาสตรศิริราชพยาบาล ไดจัดตั้งพิพิธภัณฑทางการแพทยมากมายหลายแหง ตั้งอยู ภายในอาคารของหลายภาควิชา ไดแก ๑. พิพิธภัณฑกายวิภาค-คองดอนทางการแพทย ๒. พิพิธภัณฑนิติเวชวิทยา สงกรานต นิยมเสน ๓. พิพิธภัณฑและหองปฏิบัติการเรื่องราวกอนประวัติ- ศาสตร สุด แสงวิเชียร ๔. พิพิธภัณฑประวัติการแพทยไทย อวย เกตุสิงห ๕. พิพิธภัณฑพยาธิวิทยาเอลลิส ๖. พิพิธภัณฑปรสิตวิทยา ๗. พิพิธภัณฑการแพทยศิริราช เมื่อเวลาผานไป การอาลัยตอสิ่งที่ลวงมาแลว ยอมไม สามารถเปลี่ยนแปลงอะไรได แตถาเรารูจักนำมันมาเปน บทเรียนเตือนตัวเอง หรือเตือนใหอนุชนรุนหลัง เปนตัวอยาง ทั้งดีและเลว ดังเชนเรื่องราวการกอตั้งศิริราช จากอดีตถึง ปจจุบัน แมมีอุปสรรคตางๆ นานา แตศิริราชก็สามารถพัฒนา กาวขามกาลเวลา พัฒนาความรูทางการแพทยจนเจริญ กาวหนาทัดเทียมอารยะประเทศ อันเปนผลใหรัฐบาลมี นโยบายใหประเทศไทยเปน “ศูนยกลางทางการแพทยแหง เอเชียตะวันออกเฉียงใต” เลยทีเดียว ขอขอบคุณ คุณอรรถชัย ลิ้มเลิศเจริญวนิช ผูพาผูเขียนเยี่ยมชมพิพิธภัณฑ ของโรงพยาบาลศิริราช

ศ.นพ.เฟอง สัตยสงวน อาจารยผูบุกเบิกวิชาออรโธปดิกส ไดเขียนตำราภาษาไทยชื่อ “คำบรรยายวิชาโอโถปดิกกับโรค กระดูกหัก และขอเคลื่อน สำหรับนักศึกษาแพทย” หนังสือ เลมนี้ไดรับความรวมมือในการจัดทำจากนักศึกษาแพทย ในป พ.ศ. ๒๔๙๘ ศ.นพ.สวัสดิ์ แดงสวาง และ ศ.นพ.ประดิษฐ ตันสุรัต ก็ไดเขียนตำราปรสิตเลมสำคัญขึ้นอีกหนึ่งเลม ตำราแพทยยุคหลังพ.ศ. ๒๕๐๐ เปนตำราที่อาจารย แพทยเขียน และจัดพิมพโดยสโมสรนักศึกษาแพทย นอกจากนี้ ในวันที่ ๒๒ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๕๑๖ ไดจัดตั้งคณะกรรมการ แพทยศาสตรศิริราชพยาบาล และอนุมัติโครงการตำราศิริราช มีอาจารยจากภาควิชาการตางๆ เปนผูเขียน ทำใหมีตำรา ราคาถูกและมีคุณภาพ สิ่งแสดงเพื่อการศึกษา จากการที่รัฐบาลไทยไดรวมมือกับมูลนิธิร็อคกี้ เฟลเลอร ปรับปรุงการเรียนการสอนวิชาแพทย ทางมูลนิธิไดสง ศาสตราจารย ดร. อี.ดี คองดอน (Prof. Dr. E.D .Congdon) มาเปนกำลังสำคัญในการพัฒนาการเรียนวิชากายวิภาคศาสตร เมื่อป พ.ศ. ๒๔๗๓ ในการประชุมวิชาการเวชกรรม เขตรอนครั้งที่ ๘ ที่จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ศาสตราจารย คองดอน และผูชวยคือ อาจารยลิ้ม จุลละพันธุ และนักศึกษา แพทยรุนนั้น ไดรวมกันชำแหละสวนตางๆ ของรางกายมนุษย แลวระบายสีหลอดเลือด และเสนประสาท ดวยสีน้ำที่ละลาย ในไขขาว (Albuminous paint) และสงไปแสดงในงานประชุม วิชาการนี้ ตอมาไดรวบรวมจัดแสดงเปนหองพิพิธภัณฑ หลังจากทานศาสตราจารยเดินทางกลับสหรัฐอเมริกาไปแลว อาจารยผูรับผิดชอบภาควิชาตางๆ ก็ยังรวบรวมสิ่งแสดงตางๆ เพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ เชน ศ.นพ. สุด แสงวิเชียร ผูดำรงตำแหนง หัวหนาภาควิชากายวิภาคศาสตร คณะแพทยศาสตรศิริราช พยาบาล ทานไดรวบรวมสิ่งแสดงไวเปนจำนวนมาก และได เปนผูนำวิธีใชสีทาบานระบายลงบนสิ่งแสดง (Brush Lacquer) แลวแชไวในสารฟอรมาลีนที่บรรจุอยูในบรรจุภัณฑพลาสติก บรรจุภัณฑนี้ยังสามารถขยายไดตามขนาดสิ่งของ แมกระทั่ง รางกายของคนทั้งรางก็บรรจุได จากเดิมที่จะตองเก็บไวใน แอลกอฮอลและอยูในภาชนะแกวเทานั้น ทั้งนี้ เพื่อเปน อนุสรณแหงคุณงามความดีของศาสตราจารย ดร. อี.ดี คองดอน ทางคณะแพทยศาสตรศิริราชพยาบาล จึงไดจัดตั้ง พิพิธภัณฑกายวิภาคคองดอนขึ้น และเปดในวันที่ ๑๗ เมษายน พ.ศ. ๒๔๙๑

จดหมายจากนิสิตนักศึกษา ที่มาสมัครขอรับทุน เอสโซสมโภชกรุงรัตนโกสินทร ๒๐๐ ป

ผมดีใจมากที่เอสโซเห็นความสำคัญ และใหการสนับสนุน เด็กเรียนดีแตยากจนที่อยูตามตางจังหวัด เพราะเปนหนทางที่ชวยลด ความเหลื่อมล้ำทางการศึกษา ทุนนี้ทำใหผมมุงมั่น กับการเรียนไดอยางเต็มที่

Esso scholarship helps student’s dream come true

An engineering student at Walailak University, Warunyu Saisawa h a d received Esso-Rattanakosin Bicentennial scholarship twice. The young student tells how Esso scholarship helped his dream come true.

มอบใหแกนิสิตนักศึกษาระดับปริญญาตรี ที่มีผลการเรียนดี แตขาดแคลนทุนทรัพย และกำลังศึกษาในสาขาวิศวกรรมศาสตร วิทยาศาสตร เทคโนโลยีและพลังงาน จากสถาบันอุดมศึกษา ของรัฐทั่วประเทศ มาตั้งแตป พ.ศ. ๒๕๒๕ ปจจุบันมีผูที่เคย ไดรับทุนนี้ทั้งสิ้นกวา ๑,๗๐๐ คน คุณสมบัติของวรัญูเขาเกณฑไดรับทุนการศึกษา เนื่องจากเรียนคณะวิศวกรรมศาสตร สอบไดคะแนนเฉลี่ยในป การศึกษาที่ ๑ คือ ๓.๖ และยังคงรักษาคะแนนในระดับดี จึงทำใหเขาไดรับทุนเอสโซสมโภชกรุงรัตนโกสินทร ๒๐๐ ป ติดตอกัน ๒ ปซอน คือในปการศึกษา ๒๕๕๔ และ ๒๕๕๕ ในระหวางที่เรียนชั้นปที่ ๒ และ ปที่ ๓ “ที่มหาวิทยาลัย ไมมีทุนการศึกษาจากบริษัทเอกชนดาน พลังงานเขามาสนับสนุนเลยนะครับ ซึ่งผมวาผมโชคดีมากที่ได รับทุนการศึกษาจากเอสโซ ทุนแตละปที่ไดคือ ๑๐,๐๐๐ บาท ผมนำไปใชในการจายคาเทอม ซื้ออุปกรณการเรียนตางๆ พอมีทุน ก็ทำใหผมมีสมาธิในการเรียน และรักษาคะแนนของ ตัวเองไวได” วรัญูบอกวาความฝนของเขาคือ การมีอาชีพออกแบบ โรงงานอุตสาหกรรม และเขากำลังมุงมั่นสานฝนนี้ใหสำเร็จ แมจะไมมีโอกาสรับทุนการศึกษาจากเอสโซอีก เนื่องจากไดรับ ๒ ปซอนแลว ปนี้เขาเรียนชั้นปที่ ๔ และเปนปสุดทาย แตเขา ก็ยังพยายามหาโอกาสใหกับตัวเองไดเรียนรูสิ่งตางๆ โดยใช ความสามารถพิเศษที่มีคือ การเลนฟุตบอลและการฝกฝน ภาษาตางประเทศ เพื่อหาทางไปเรียนตอในประเทศเยอรมนี ใหได “ผมกำลังเตรียมตัวที่จะสอบเพื่อชิงทุนไปเรียนตอตาง ประเทศครับ และก็ไดฝกภาษาอังกฤษจนคลอง อยางนอยก็ คลองกวาตอนที่ขึ้นไปรับทุนจากผูบริหารของเอสโซที่มาจับมือ แสดงความยินดีกับผม ตอนนั้น ผมรูสึกเสียดายโอกาสมาก ที่ตัวเองพูดภาษาอังกฤษไมคลอง จึงไมสามารถสื่อสารกับเขา ได เพราะผมอยากขอบคุณที่บริษัทฯ สนับสนุนเด็กนักเรียน ที่ยากจน ดอยโอกาส ซึ่งยังมีอยูมากในทุกภาคของประเทศนี้” เสียงเพลงยังดัง และ วรัญู สายสวะ ก็ยังเชื่อมั่นใน ความฝนของเขาที่จะประสบความสำเร็จในอาชีพวิศวกร “เดินตอชาๆ ไมอยากปลอยฝนใหมันหลุดมือ ที่สั่งใหฉัน ไปตอก็คือความเชื่อเทานั้น ถาในวันนี้เรี่ยวแรงยังเหลือก็ยัง ตองฝน ตองกาวไป”

เพราะ

â´Â á´¹ ÇÑ²¹Ò

“ชีวิตมันตองเดินตามหาความฝน หกลมคลุกคลาน เทาไหร มันจะไปจบที่ตรงไหน เมื่อเดินเทาไหรมันก็ไปไมถึง” เพลง ความเชื่อ ของวง บอดี้ สแลม คือเพลงที่ วรัญู สายสวะ ใชปลอบขวัญและใหกำลังใจแกตัวเองตลอดเวลา ที่เขาเปนนักเรียน “เรียนดีแตยากจน” ดวยความรักในการเรียน และเปนคนมีวินัย นับแตเรียนชั้นประถมศึกษา ชั้นมัธยมศึกษา จนเขาสูระดับอุดมศึกษา ความภาคภูมิใจของวรัญู คือ การเปนเด็กเรียนดี ไดเกรดไมเคยต่ำกวา ๓.๕ วรัญู สายสวะ ปจจุบันอายุ ๒๒ ป มีพี่นอง ๔ คน เขาเปนลูกคนสุดทอง ดวยฐานะทางบานยากจน พี่ๆ ตองพา กันเรียนหนังสือไปพรอมกับทำงาน แตคณะที่วรัญูเลือก เรียนคือ คณะวิศวกรรมศาสตรเคมีและกระบวนการ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ เปนการเรียนที่หนักและไมสามารถ ปลีกเวลาเพื่อหางานพิเศษทำได ชวงเวลาของการเรียนปที่ ๑ ในคณะนี้ เขาตองอดทน เขม็ดแขมกับรายไดจากครอบครัว ที่มีใหไมมาก เมื่ออาจารยที่ปรึกษาเห็นวาเขามีความลำบาก ในการหาคาเลาเรียน จึงแนะนำใหเขาลองสมัครขอรับทุน เอสโซสมโภชกรุงรัตนโกสินทร ๒๐๐ ปจาก บริษัท เอสโซ (ประเทศไทย) จำกัด (มหาชน) โดยทุนการศึกษานี้ บริษัทฯ

Four sacred ponds in suphan buri There have been many water resources of which the water was used in Royal ceremonies from the past to the present. Among the most famous resources are the “four sacred ponds in suphan buri.” Their names are Kaew, Ka, Yommana and Kes. Water from the four sacred ponds has been used in royal ceremonies since the Ayutthaya period. In the Rattanakosin period, King Rama 5 visited the four ponds. Nowadays, the four sacred ponds are renovated and reserved as a national archeological site.

บริเวณทางเขาแหลงน้ำสระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่ อำเภอเมือง จังหวัดสุพรรณบุรี

“แหลงน้ำศักดิ์สิทธิ์” ที่ใชในพระราชพิธีของพระมหากษัตริย ตั้งแตอดีตมาจนถึงปจจุบันนั้น มีอยูหลายแหลง ซึ่งบางแหงก็ เปนแหลงน้ำใหมที่นำมาใชเพิ่มเติมขึ้นในสมัยหลังเมื่อไมนาน มานี้ แตสำหรับแหลงน้ำศักดิ์สิทธิ์ตามโบราณราชประเพณี ที่ใชสืบตอกันมาอยางยาวนานที่สุดแหงหนึ่ง คงไดแก แหลง น้ำศักดิ์สิทธิ์ที่มีชื่อวา “สระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่” แหงเมืองสุพรรณบุรี ที่มีเรื่องราวและหลักฐานทางประวัติศาสตรที่นาสนใจอยางยิ่ง

สระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่

â´Â ÍÃØ³ÈÑ¡´Ôì ¡Ôè§Á³Õ

ตำนานเรื่องเลาของชาวบาน นิทานเชิงตำนานเลาถึงสระศักดิ์สิทธิ์แหงนี้วา ครั้งหนึ่ง มีเจาเมืองผูครองนครองคหนึ่ง มีธิดา ๔ องค ชื่อ แกว คา ยมนา และ เกต พระธิดาสามองคแรกมีสวามีเปนคนธรรมดา แตธิดาองคสุดทองมีสวามีเปนลิงเผือก ตอมาเมื่อเจาเมืองรูวาตนเองชราภาพลงมาก จึงคิดจะ ยกเมืองใหกับลูกเขยครองแทน โดยตั้งกติกาวา ใหพระธิดา ชวยกันขุดสระใหเสร็จภายใน ๗ วัน ผูใดขุดสระไดใหญที่สุด ก็จะใหสวามีของธิดาองคนั้นเปนเจาเมืองแทน ธิดาและสวามี ๓ คูแรก ตางชวยกันขุดสระ ยกเวนธิดา องคสุดทองที่ตองขุดเพียงคนเดียว และก็ยังถูกพวกพี่กลั่นแกลง โดยนำดินมาถมใส จนกระทั่งในคืนสุดทาย ธิดาเกตจึงออน วอนใหลิงเผือกชวยเหลือ พญาลิงจึงพาพลพรรคลิงมาชวยขุด จนไดสระใหญกวาสระของธิดาผูพี่ทั้งสาม และยังทำเปนเกาะ กลางน้ำปลูกตนเกตเพื่อเปนสัญลักษณไวดวย พอรุงเชา เจาเมืองเกิดสวรรคตไปกอน บรรดาเสนา อำมาตยพิจารณากันแลว เห็นวา สระของเกตกับลิงเผือก ใหญกวาของคูอื่น จึงมีมติมอบราชสมบัติใหครอบครองแทน ธิดาองคพี่ทั้งสามและสวามีไมพอใจ จึงขโมยพระขรรค ศักดิ์สิทธิ์หนีไป พญาลิงเผือกออกติดตามไปทันกันที่สระเกต พวกพี่จึงขวางพระขรรคลงสระ บังเอิญถูกตนเกตขาดสะบั้น ลมลง และพระขรรคก็จมสูญหายไปดวย ตั้งแตนั้นมาสระ ดังกลาวจึงกลายเปนสระศักดิ์สิทธิ์ เนื่องจากมีพระขรรค ศักดิ์สิทธิ์อยูภายในสระแหงนี้ ตำนานดังกลาว คงเปนการแตงขึ้นโดยผูคนในรุนหลัง เพื่อเลาถึงความศักดิ์สิทธิ์ของสระทั้งสี่ ซึ่งเรื่องเลาประเภทนี้ ถือเปนขนบอยางหนึ่งที่มักพบอยูเสมอในสังคมไทยครั้งอดีต เพื่อแสดงใหเห็นถึงมูลเหตุแหงความศักดิ์สิทธิ์ของบริเวณพื้นที่ ตางๆ นั่นเอง

ภูมิสถานของสระโบราณทั้งสี่ สระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่ ตั้งอยูที่บานทาเสด็จ ตำบลสระแกว อำเภอเมือง จังหวัดสุพรรณบุรี หางจากตัวเมืองสุพรรณบุรี มาทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ประมาณ ๑๘ กิโลเมตร โดยอยู ใกลกับลำน้ำทาวา ซึ่งเปนลำน้ำสายเกาของแมน้ำสุพรรณบุรี สระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่ ประกอบดวย สระน้ำโบราณทรง สี่เหลี่ยมผืนผา จำนวน ๔ สระอยูในปริมณฑลเดียวกัน มีชื่อวา สระแกว สระคา สระยมนา และ สระเกษ โดย สระแกว อยู ดานเหนือสุด ถัดลงมาเปน สระคา สวน สระยมนา อยูทาง ทิศตะวันตกของ สระคา และดานลางทางทิศใตเปนที่ตั้งของ สระเกษ ที่มีขนาดใหญที่สุด นอกจากนี้ ในปจจุบันยังพบสระ ขนาดเล็กอีก ๒ สระ ตั้งอยูระหวางสระยมนา และสระเกษ บางทานเรียกวา สระอมฤต ๑ และ ๒ แมวาตำแหนงของสระ ทั้งสองแหงนี้จะปรากฏอยูในผังของกรมศิลปากร มาตั้งแตป พ.ศ.๒๕๐๙ แลว แตกลับไมปรากฏอยูในเอกสารจดหมายเหตุ รุนเกาแตอยางใด จึงสันนิษฐานวานาจะเปนสระที่ขุดขึ้นใหม ในระยะหลัง และมิไดมีความสัมพันธกับสระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่แต อยางใด บริเวณใกลกับสระเกษ มีคันดินอยู ๑ แนว กลาวกันวา แนวคันดินดังกลาวนี้มีทอดตัวยาวไปทางทิศใต จนถึงเมืองเกา แตปจจุบันถูกไถรื้อปรับพื้นที่จนเกือบสิ้นสภาพแลว คงเหลือ เพียงไมมากนัก ดานบนของคันดินมีเจดียที่สรางใหมเมื่อ ประมาณ ๔๐ ปตั้งอยู อยางไรก็ตามผลจากการขุดแตงทาง โบราณคดีของกรมศิลปากร เมื่อป พ.ศ. ๒๕๔๙ พบวาดานลาง ของเจดียมีฐานโบราณสถาน ๑ หลัง กอดวยอิฐ ลักษณะคลาย ฐานของมณฑป แตไมสามารถศึกษารูปแบบที่สมบูรณได เนื่องจากพบหลักฐานหลงเหลืออยูคอนขางนอย

แหลงน้ำศักดิ์สิทธิ์ในพระราชพิธีที่หลากหลาย สระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่ของเมืองสุพรรณบุรี เปนแหลงน้ำ ศักดิ์สิทธิ์ตามโบราณราชประเพณี ที่ใชเปนน้ำสรงมุรธาภิเษก ของพระมหากษัตริยในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก มาตั้งแต สมัยอยุธยาสืบตอกันมาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร โดยมีเอกสาร จดหมายเหตุระบุเอาไวอยางชัดเจน ขั้นตอนทั่วไปในการนำ น้ำศักดิ์สิทธิ์จากสระทั้งสี่จะมีการทำพิธีพลีกรรมตักน้ำ แลวจึง ประกอบพิธีเสกน้ำดวยพระพุทธมนตหรือเทพมนตเพื่อความ เปนสวัสดิมงคล ในลำดับตอไป กอนที่จะนำไปผสมกับน้ำจาก แหลงน้ำศักดิ์สิทธิ์แหงอื่นเพื่อนำไปเขาใชในพระราชพิธีอันเปน มงคลตางๆ แตเดิมน้ำจากสระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่คงใชเฉพาะในพระราช- พิธีหรือรัฐพิธีสำคัญ ดังเชน พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระ ราชพิธีมหาอุปราชาภิเษก และพระราชพิธีถือน้ำพิพัฒนสัตยา ซึ่งพระราชพิธีเหลานี้ลวนมีความสำคัญระดับสูงทั้งสิ้น สำหรับขั้นตอนในการพลีกรรมตักน้ำจากสระศักดิ์สิทธิ์ ทั้งสี่นั้น เอกสารจดหมายเหตุแตเดิมไมไดระบุขั้นตอนที่ชัดเจน เทาใดนัก แตมาพบในจดหมายเหตุครั้งรัชกาลที่ ๔ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๐๗ ที่ใหรายละเอียดขั้นตอนเอาไววา เมื่อจะกระทำพิธี ตักน้ำ ไดใหหมอยอดสี่กรมชาง และขุนพิไชยฤกษโหร เชิญ ทองตราออกมายังพญาสุพันและกรมการ โดยใหจัดการปลูก ศาลที่สระๆ ละศาล และจัดบายศรี ๔ สำรับ ศีรษะสุกร ๔ ศีรษะ เครื่องกระยาบวช และใหจัดผาขาว เพื่อใหโหรนุงหม จากนั้นเมื่อถึงวันที่กำหนดก็ใหพญาสุพันและกรมการพรอมกับ หมอยอดสี่ และขุนพิไชยฤกษออกไปที่สระเพื่อตั้งการบวงสรวง เมื่อโหรบอกฤกษแลวใหยิงปนเปนสัญญาน จึงตักน้ำจากสระ ทั้งสี่ที่ใสสะอาดดี ใชผาขาวกรองอยาใหมีผง นำน้ำใสในกระถาง เอาผาขาวปดปากกระถางแลวเอาเชือกผูกประทับตราใหมั่นคง และมอบใหหมอยอดสี่กับขุนพิไชยฤกษ นำเขาไปยังกรุงเทพ โดยเร็ว

สมุดไทดำ จดหมายเหตุรัชกาลที่ ๔ จ.ศ.๑๒๑๗ เลขที่ ๖๘ เรื่อง หนังสือถึงพระยาสุพรรณบุรี ใหนายกองชางถือหนังสือมาตองพระราชประสงคน้ำ (สำเนาภาพจาก สำนักหอสมุดแหงชาติ กรมศิลปากร)

รัชกาลที่ ๕ กับการเสด็จประพาสสระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่ เมื่อวันที่ ๒๑ ตุลาคม พ.ศ.๒๔๕๑ พระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ไดเสด็จพระราชดำเนินมายังสระ ศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่ของเมืองสุพรรณบุรี ในครั้งนั้นทรงมีพระราช หัตถเลขา พระราชทานไปยังสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ซึ่งมีเรื่องเกี่ยวกับสระศักดิ์สิทธิ์อยูดวย ในที่นี้ขอคัดสำเนาจากตนฉบับพระราชหัตถเลขาพระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ที่เก็บรักษาไวที่สำนักหอ จดหมายเหตุแหงชาติ โดยรักษาอักขรวิธีตามตนฉบับเดิม ดังนี้

อยางกวดขัน เพราะเหตุที่มีเจาแผนดินเมืองใกลเคียงมาลัก ตักน้ำไปกระทำอภิเษก จนกระทั่งเมื่อเร็วๆนี้ พรเจากาวิโลรส เปนพรเจาขึ้นใหมๆ ไดใหมาลักน้ำสี่สระนี้ขึ้นไปทำอภิเศกเปน ขอหนึ่งในคำที่ตองหาวาเปนขบถ “ลัทธิที่ถือน้ำสระเปนน้ำอภิเษกนี้ ปรากฏชัดวา เปนตำรา พราหมณเชนกับมหาภาระตะ อรชุณตองไปเที่ยวปราบปราม เมืองทั้งปวง แลสรงน้ำในสระที่เมืองนั้นหามหวงตลอดจนถึง สระในปาพรหิมพานตเปน ๖๔,๖๕ สระ จึงไดมาทำอัศวเมศ ซึ่งเปนพิธีสำหรับเปนจักรพรรดิ แตเหตุไฉนที่สี่สระนี้จึงขลังนัก ไมปรากฏ คงจะมีตัวครูบาที่สำคัญเปนที่นับถือทั่วไป มาขุดสระ แลมาผูกเวทมนตไวอยางหนึ่งอยางใด ราษฎรในเมืองนี้มี ความกลัวเกรงเปนอันมาก น้ำในสระก็ไมใช ปลาในสระก็ไมกิน มีหญาขึ้นรกเต็มอยูในสระ มีจรเขอยูทั้งสี่สระ ไดทราบมาแรก ที่ทูลกระหมอมรับสั่งวาน้ำทวมถึง แตเวลานี้ซึ่งเปนเวลาน้ำมาก พอปริ่มๆ ไมทวม เห็นจะเปนบางปจึงจะทวม แตน้ำลนขอบสระ ทางที่เดินตองพูนขึ้นหนอยหนึ่งแตกระนั้นก็ชื้นๆ นาจะทวม ไดจริง น้ำสระคา สระยมนาไมสูสอาดมีสีแดง แตน้ำสระแกว สระเกษใสสอาด “ไดหยุดบวงสรวงแลตักน้ำแลวขึ้นไปกินเขา พรยาสุนทร บุรีเลี้ยงที่บนคันดิน ชาวสุพรรณอยูขางจะ เปนคนนับถือ เจานายจัด นับถือบูชาอธิฐานไดจะถวายอไรเจาดูเหมือนจะ ไดบุญที่สุดจนเสื่อที่สานมาสำหรับใหนั่งก็มีคำอธิฐานติด ใกลไปขางพรพุทธเจามากกวาอยางอื่น “เมื่อวานนี้มีผูหญิงแกคนหนึ่งลงเรือ มีตนไมตั้งมาในเรือ พายตามมา แตไมไดชอง พึ่งมาไดชองวันนี้ นำตนไมนั้นเขามา ใหเปนตนโพ ถามวาเหตุใดจึงไดเอาตนโพนี้มาให บอกวา ตนโพนี้เกิดขึ้นที่ทานไมเขาใจถามวาเหตุไรจึงวาเชนนั้น บอกวา ไดไปซื้อทานที่อยูในกระจกไปติดไวที่เรือน ตนโพก็งอกขึ้นบน หลังหีบที่ตรงรูปนั้นเปน ๗ ตน จึงไดเอากากมพราวแลดินมา ประกอบเขาไว สูงถึง ๒ ศอกเศษ พอเสด็จจึงไดนำมาให เห็นวาเขาทีดีอยู จึงไดใหเอาไปดวย ไดแยกออกเปนตนปลีก ๓ ตน รวมเปนกอ ๔ ตนไวกอหนึ่ง ปลูกประจำสระทั้งสี่เปน ที่รฤกวาไดขึ้นไปถึงทั้งสี่นั้น...”

แนวคันดินใกลกับสระเกษ ดานลางมีฐานอาคารกอดวยอิฐ แตเจดียดานบนเปนสิ่งกอสรางใหม

“... ที่สระนั้นมีสัญฐานตางๆ อยูอยางไมเปนระเบียบ ตรงทางที่ขึ้นไปถึงสระคากอน สระยมนาอยูขางเหนือ สระแกว อยูตวันตกเกือบจะตรงกับสระคา สระเกษอยูขางใตแนวเดียว กับสระแกว แลเห็นปรากฏวาเปนสระที่ขุด มีเจดียซึ่งวามีพร รูปหนึ่ง ไลเลียงเอาชื่อไมได ไปกอเสริมฐานของเกา ที่สระคา แหงหนึ่ง สระยมนาแหงหนึ่ง ที่สระแกวเปนศาลเจา ที่ซึ่งสำหรับ บวงสรวงกอนตักน้ำสรง แตที่สระเกษนั้นมีคันดินสูงยาวไปมาก ที่บนนั้นมีรากกอพื้นดินสูงจะเปนเจดียมณฑป ซึ่งถูกแกแต ไมสำเร็จ สงไสยวาที่เหลานี้นาจะเปนเทวสถานมิใชวัด สระที่ ขุดไวเหลานี้เปนสระสำหรับพราหมณลงชุบน้ำ ใหผาเปยกเสีย กอนที่จะเขาไปมัสการตามลัทธิสาศนาพราหมณ จึงจะไดเปน สระที่ศักดิ์สิทธิ์ คันดินที่กลาวนี้วามียาวไปมาก นาจะเปนถนน ถึงเมืองเกา ที่นี่นาจะเปนเทวสถานวัดพราหมณที่ศักดิ์สิทธิ์ แหงหนึ่งมาแตสุพรรณเกา จึงไดใชน้ำนี้เปนน้ำอภิเษกสืบมา แตโบราณ กอนพรพุทธสาศนามาประดิษฐานในประเทศแถบนี้ มีเรื่องที่เกี่ยวถึงหลายเรื่อง เชนพรเจาประทุมสุริวงษ เปนเจาที่ เกิดในดอกบัว มาแตประเทศอินเดีย อันเปนเจาแผนดินที่ ๑ ที่ ๒ ในวงษพรอินทรที่ครองกรุงอินทปถพรนครหลวงเจา ของพรนครวัด กอนพุทธสาศนากาลจะราชาภิเศกตองใหมา ตักน้ำสี่สระนี้ไป แลในการพรราชาพิธีอภิเศกตางๆ ตองใชน้ำ สี่สระนี้ พรเจาสินธพอมรินทรพรยาแกรกราชาภิเศก กรุงละโว ประมาณ ๑๔๐๐ ปก็วาใชน้ำสี่สระนี้ราชาภิเศก พรเจาอรุณ มหาราชกรุงศุโขทัยจะทำการราชาภิเศกก็ตองลงมาตีเมือง เหลานี้ใหอยูในอำนาจ แลวจึงตักน้ำไปราชาภิเศก จึงเปน ธรรมเนียมเจาแผนดินสยามทุกพระองค สรงมุรธาภิเศกแรก เสวยราชแลตลอดมาดวยน้ำสี่สระนี้ มีเลขประจำเฝาสระรักษา

อางอิง ๑. ทรงสรรค นิลกำแหง, “น้ำศักดิ์สิทธิ์” โลกประวัติศาสตร ปที่ ๖ ฉบับที่ ๑ (มกราคม – มีนาคม) ๒๕๔๓, หนา ๕-๑๘ ๒. นุชนารถ กิจงาม (บรรณาธิการ) “น้ำศักดิ์สิทธิ์ (ภาคผนวก๓) “ พระราชพิธีบรมราชาภิเษก : ประวัติศาสตรจากจารีตประเพณี จากพระราชนิพนธ “ยอพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลา นภาลัย รัชกาลที่ ๒” พระราชนิพนธในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลา เจาอยูหัว รัชกาลที่ ๓ , กรุงเทพ : บริษัทเอดิสัน เพรสโพรดักส จำกัด, ๒๕๔๖ ๓. ตรี อมาตยกุล, “สระแกว สระคา สระยมนา สระเกต” โบราณวิทยา เรื่องเมืองอูทอง ,พระนคร : หางหุนสวนจำกัดศิวพร, ๒๕๐๙ ๔. ส.พลายนอย, “น้ำสรงมุรธาภิเษก “ศิลปวัฒนธรรม ปที่ ๑๓ ฉบับ ที่ ๗ (พฤษภาคม ๒๕๓๕) ,หนา ๑๐๔-๑๑๓ ๕. มนัส โอภากุล, ประวัติศาสตรและโบราณคดีเมืองสุพรรณบุรี กรุงเทพ : จินดาสาสนการพิมพ, ไมปรากฏปพิมพ ๖. วารุณี โอสถารมย, เมืองสุพรรณบนเสนทางการเปลี่ยนแปลงทาง ประวัติศาสตร พุทธศตวรรษที่ ๘ – ตน พุทธศตวรรษที่ ๒๕ , กรุงเทพ : โรงพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, ๒๕๔๗ ๗. อัตถสิทธิ์ สุขขำ และ เยาวลักษณ บุนนาค , รายงานเบื้องตน การดำเนินงานทางโบราณคดี สระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่ ประจำป งบประมาณ ๒๕๔๙ , เอกสารพิมพคอมพิวเตอร, ๒๕๔๙ เอกสารชั้นตน ๑. หอวชิรญาน แผนกตัวเขียนและจารึก หอสมุดแหงชาติ, จดหมายเหตุรัชกาลที่ ๔ จ.ศ.๑๒๑๗ (พ.ศ.๒๓๙๘) เลขที่ ๖๘ เรื่องหนังสือถึงพระยาสุพรรณบุรี ใหนายกองชางถือหนังสือมา ตองพระประสงคน้ำ ๒. หอวชิรญาน แผนกตัวเขียนและจารึก หอสมุดแหงชาติ, จดหมายเหตุรัชกาลที่ ๔ จ.ศ.๑๒๒๒ (พ.ศ.๒๔๐๓) เลขที่ ๑๕๙ เรื่องหนังสือพระศรีสหเทพราช ปลัดกรมมหาดไทยมาถึงพญาสุพัน ๓. หอวชิรญาน แผนกตัวเขียนและจารึก หอสมุดแหงชาติ, จดหมายเหตุรัชกาลที่ ๔ จ.ศ. ๑๒๑๖ (พ.ศ.๒๓๙๗) เลขที่ ๔๑ เรื่องรางตราถึงพระยาสุพรรณ เรงใหทำพระปรางคทั้งสี่สระ ๔. หอจดหมายเหตุแหงชาติ, จดหมายเหตุรัชกาลที่ ๔ จ.ศ. ๑๒๒๖ เลขที่ ๖๑ เรื่องสารตราถึงเมืองสุพัน ใหหมายขุนพิไชย ฤกษโหร ออกไปตักน้ำ สระแกว คา ยมนา เกษ ปชวด ๕. หอจดหมายเหตุแหงชาติ, ใบบอกเมืองสุพรรณบุรี วันอาทิตยที่ ๑๕ กันยายน ร.ศ.๑๐๘ รหัสเอกสารที่ ร.๕ ม.๒.๑๒ ก/๔ ๖. หอจดหมายเหตุแหงชาติ,ขาวตัดหนังสือพิมพ (๒ พ.ค. ๒๔๗๑ – ๑๖ พ.ย. ๒๔๗๒) รหัสเอกสาร ร.๗ ม.๒๖.๕ ก/๙

สระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่ในอดีต พื้นที่บริเวณแหลงน้ำสระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่ ซึ่งมีความสำคัญ มาตั้งแตสมัยอยุธยานั้น สันนิษฐานวาคงมีการแตงตั้งเจาหนาที่ ผูดูแลรักษาสระมาตั้งแตแรก เพื่อปองกันไมใหเจาเมืองอื่นมา ลักลอบตักน้ำไปใช แตก็ไมปรากฏรายชื่อผูรักษาสระอยาง ชัดเจน ตอมาในสมัยรัชกาลที่ ๓-๔ เริ่มพบเอกสารจดหมายเหตุ กลาวถึง ชื่อของ “ขุนคงคา” วาเปนผูดูแลรักษาสระศักดิ์สิทธิ์ ทั้งสี่ โดยมีเลกในสังกัดจำนวนหนึ่งในเขตชุมชนโดยรอบ เพื่อ ชวยกันดูแลรักษาสระเหลานี้ สำหรับตำแหนงพนักงานดูแลพิทักษสระนั้น มีการรับ ราชการติดตอกันเรื่อยมา จนกระทั่งถึงรัชกาลพระบาทสมเด็จ พระปกเกลาเจาอยูหัว จึงไดยุบเลิกตำแหนงดังกลาว

อรุณศักดิ์ กิ่งมณี จบการศึกษาปริญญาตรีและโท จากคณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร สนใจเปนพิเศษเกี่ยวกับเรื่องเทพฮินดู รวมถึงประติมานวิทยาของพุทธและฮินดู ปจจุบันรับราชการตำแหนง นักโบราณคดีชำนาญการพิเศษ สำนักศิลปากรที่ ๒ สุพรรณบุรี

บน : เจาพอเทพารักษที่ประดิษฐานภายในศาล ลาง : ศาลเจาพอเทพารักษ (สรางใหม) ภายในบริเวณสระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่

บนซาย : พิธีพลีกรรมตักน้ำ เพื่อนำไปประกอบพิธีเสกน้ำพระพุทธมนต เนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา กระทำพิธีตักน้ำที่สระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่ เมื่อวันที่ ๒ พฤศจิกายน ๒๕๕๐ ลางซาย : สมุดไทดำ จดหมายเหตุรัชกาลที่ ๔ จ.ศ.๑๒๑๖ เลขที่ ๔๑ เรื่อง รางตราถึงพระยาสุพรรณ เรงใหทำพระปรางคทั้งสี่สระ (สำเนาภาพจาก สำนักหอสมุดแหงชาติ กรมศิลปากร)

ปจจุบันของสระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่

สระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่ ไดรับการประกาศขึ้นทะเบียนเปน โบราณสถานสำคัญของชาติตั้งแตป พ.ศ.๒๔๗๘ และมีการ กำหนดเขตที่ดินโบราณสถาน เมื่อป พ.ศ.๒๕๔๘ โดยประกาศ ในราชกิจจานุเบกษา เลม ๑๒๒ ตอนพิเศษ ๙๘ ง. วันที่ ๒๒ เมษายน ๒๕๔๘ มีพื้นที่โบราณสถานประมาณ ๔๕ ไร ๗๐ ตารางวา เมื่อราวป พ.ศ. ๒๕๑๓-๒๕๑๔ กรมศิลปากรไดดำเนินการ ขุดลอกสระศักดิ์สิทธิ์มาแลวครั้งหนึ่งและปลูกตนไมเพิ่มเติมกวา ๘๐๐ ตน แตเมื่อเวลาผานมานาน สภาพของสระศักดิ์สิทธิ์ก็ ทรุดโทรมลงไปอีก จนในป พ.ศ.๒๕๔๙ จังหวัดสุพรรณบุรี รวมกับสำนัก ศิลปากรที่ ๒ สุพรรณบุรี กรมศิลปากร ไดดำเนินการอนุรักษ และพัฒนาโบราณสถานแหงนี้ขึ้นอีกครั้งโดยทำการขุดลอก สระทั้งหมด รวมถึงปรับปรุงสภาพภูมิทัศนใหมีความงดงาม อีกทั้งยังไดมีการถายโอนภารกิจขั้นพื้นฐานในการบำรุงรักษา ใหกับเทศบาลตำบลทาเสด็จเปนผูดูแลรักษา ซึ่งทางเทศบาล ตำบลทาเสด็จก็ไดดูแลรักษาพื้นที่ไดเปนอยางดียิ่ง ทำให แหลงน้ำศักดิ์สิทธิ์ทั้ง ๔ สระ มีความงดงามและทรงคุณคา ดังที่ปรากฏอยูในปจจุบันนี้

ออกดอกขาวโพลนละลานตา

ดอกบานเต็มพุม

The world’s smallest jasmine EVER.

กลีบดอกขาวบริสุทธิ์

Few Thai people would know

that jasmine is not native to Thailand. And who will know that this land of smile is a birthplace of the world’s smallest jasmine called “Siamese Jasmine” with only 25 centimeters height? Dr. Piya Chalermgrin, specialist from Thailand Institute of Scientific and Technological Research, tells us all the details of the endemic “Siamese Jasmine.”

มะลิ ที่สุด

สวนในประเทศไทย ก็มีมะลิที่เปนพืชพื้นเมืองของไทย อยูมากมายถึง ๓๔ ชนิด ขึ้นกระจายอยูนับตั้งแตพื้นราบ ชายหาด ไปจนถึงยอดดอย หรือขึ้นอยูในปา คนไทยจึงเรียกวา มะลิปา มะลิเลื้อย หรือมะลิเขี้ยวงู เรียกแตละชนิดซ้ำกันไปมา แยกไมออกวาชนิดไหนเปนชนิดไหน ตางจากชนิดอื่นอยางไร แตไมเปนไรครับ วันนี้จะขอนำทานไปสัมผัสกับ มะลิสยาม หนึ่งเดียวของไทย ที่มีลักษณะโดดเดนแตกตางจากชนิดอื่น อยางเดนชัด ขอเชิญทุกทานไปรูจัก มะลิตนเล็กที่สุดในโลกกันเลยครับ ตามเรื่องราวอันนาพิศวงของการสำรวจพรรณไม เมืองไทยในอดีต มีนักสำรวจตางชาติทานหนึ่ง ชื่อ หมอคาร (A.F.G. Kerr) เปนนายแพทยชาวไอริชที่มีชีวิตอยูในชวงป พ.ศ. ๒๔๒๐-๒๔๘๕ ทานไดเดินทางเขามาในประเทศไทย ในป พ.ศ. ๒๔๔๕ รับราชการอยูที่จังหวัดเชียงใหม มีความ สนใจกลวยไมปาเปนอยางมาก ไดใชเวลาวางศึกษาจนเชี่ยวชาญ และยังไดเดินทางไปสำรวจพรรณไมอื่นๆ ที่อยูใกลเคียงกับ จังหวัดเชียงใหม เมื่อวันที่ ๒ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๔๕๕ ทานไดเดินทางมา ทำไมถึงชื่อมะลิสยาม ที่อำเภอแมทา จังหวัดลำพูน ไดเก็บตัวอยางของมะลิชนิดหนึ่ง ในพื้นที่ระดับความสูง ๔๕๐ เมตร แลวสงไปให ศาสตราจารย วิลเลี่ยม แกรนท เครบ (William Grant Craib) ตรวจสอบชื่อ ที่หอพรรณไมคิว ประเทศอังกฤษ พบวาเปนมะลิชนิดใหม นับ เปนการคนพบครั้งแรกในประเทศไทย จึงตั้งชื่อใหเปนเกียรติ กับประเทศไทย วา Jasminum siamense Craib หมายถึง มะลิที่พบครั้งแรกในประเทศสยาม (ชื่อเรียกประเทศไทยใน สมัยนั้น) แลวตีพิมพรายงานการตั้งชื่อในป พ.ศ. ๒๔๕๖ ตอมาเมื่อวันที่ ๑ กันยายน พ.ศ. ๒๔๖๓ ทานไดรับการแตงตั้ง ใหรับราชการเปนนักพฤกษศาสตรและเปนเจากรมทานแรก ของกองตรวจพันธุรุกขชาติ เดินทางไปสำรวจพรรณไมทั่ว ประเทศ ตนเล็ก แตดอกไมเล็ก มะลิสยาม เปนมะลิตนเล็กที่สุดในโลก ตนมีลักษณะเปน พุมเตี้ย สูงเพียง ๒๕ เซนติเมตร จึงเหมาะสมที่จะปลูกเปน ไมกระถาง ตั้งประดับอยูหนาบาน และเมื่อถึงชวงออกดอก ในเดือนมกราคมถึงเดือนพฤษภาคม จะประจักษไดวา มะลิ สยาม ที่มีตนขนาดเล็กที่สุดในโลกนั้น กลับเบงบานดอกขนาด ใหญ มีเสนผานศูนยกลางถึง ๓-๔ เซนติเมตร เรียกไดวา ตนเล็กแตดอกใหญ

ในโลก

มะลิคืออะไร เมื่อกลาวถึง “มะลิ” บางคนอาจจะนึกไปถึงแมมะลิ... ชื่อของแมฮิปโปลูกดกที่อยูในสวนสัตว หรือนึกไปถึงนมตรา มะลิ.. ขาวขน หวานมัน ซึ่งก็หามความคิดใครไมได แตคนไทย สวนใหญ คงจะนึกถึง ดอกไมสีขาว กลิ่นหอม แลวก็นึกตอไป ถึงพวงมาลัยคลองคอรับแขก พวงมาลัยคลองหนารถ พวง มาลัยคลองมือ พวงมาลัยไหวพระ ไหวเจา และที่สวยสุดๆ ก็คงจะเปนพวงมาลัยคลองคอคูบาวสาว หลายคนอาจจะนึก ไปถึงตนมะลิที่เปนพุมกลมๆ ปลูกอยูในกระถางหรือในแปลง ขางบาน โชยกลิ่นหอมนาพิสมัย แลวก็นึกตอไปวา มะลิที่เห็น อยูทุกเมื่อเชื่อวัน เห็นกันมาตั้งแตเด็ก ทั้งมะลิลาและมะลิซอน นั้น เปนพรรณไมของไทย แตเชื่อไหมครับวา ความคิดนั้นผิด เพราะวาทั้งมะลิลาและมะลิซอนไมใชพืชพื้นเมืองของไทย เปนพืชพื้นเมืองที่มีกระจายอยูตั้งแตภาคตะวันตกเฉียงเหนือ ของอินเดีย ตอเนื่องไปยังอัฟกานิสถาน ตะวันออกกลาง จนถึงตุรกี แลวก็มีผูนำเขามาปลูกในประเทศไทย ในยุคที่นัก เดินเรือจากยุโรปเดินทางเขามาคาขาย

ซาย : กลีบเลี้ยงเปนแผนใหญ ขวา : ผลเริ่มแก

รูปรางแบบไหน มะลิสยามมีใบรูปวงรี กวาง ๒-๔.๕ เซนติเมตร ยาว ๓-๗ เซนติเมตร โคนใบเปนรูปลิ่มถึงกลมมน เรียวเขาหากานใบ ปลายใบกลมมนถึงมนทู กานใบยาว ๔-๘ มิลลิเมตร ใบบาง ขอบใบเรียบ มองเห็นเสนแขนงใบ ๔-๕ คู เปนรองตื้นๆ ดานบน แตเปนสันนูนดานลาง ชอดอกแตละชอมี ๑-๓ ดอก ออกที่ปลายยอด กานดอกยาวตั้งแต ๐.๗-๓ เซนติเมตร ความพิเศษคือ มีกลีบเลี้ยงเปนแผนสีเขียวคลายวงรีขนาดใหญ มาก คือ กวาง ๔-๕ มิลลิเมตร และยาว ๑๐-๑๕ มิลลิเมตร อาจเรียกไดวา เปนมะลิที่มีกลีบเลี้ยงขนาดใหญที่สุดในโลก ก็วาได นอกจากนี้ ยังมีหลอดกลีบดอกสีขาว ยาว ๑๘-๒๒ มิลลิเมตร แตละกลีบดอกมี ๖-๙ กลีบ เปนรูปแถบ กวาง ๓-๖ มิลลิเมตร ยาว ๑๕-๒๕ มิลลิเมตร เมื่อดอกบานจะมีเสนผาน ศูนยกลางของดอก ๓-๔ เซนติเมตร ติดผล ๑-๒ ผล มีทรงกลม หรือทรงไข มีขนาดเสนผานศูนยกลาง ๖-๑๒ มิลลิเมตร เมื่อสุก จะมีสีแดงเขม ในผลจะมีเมล็ด ๑ เมล็ด และมีกลีบเลี้ยงที่เจริญ เปนแผนแข็งรองอยู ตางจากชนิดอื่นตรงไหน ถึงแมจะมีกลีบเลี้ยงเปนแผนกวางไมเหมือนใคร และมี ขนาดใหญที่สุด แตมะลิสยามกลับมีขนาดลำตนเล็กที่สุดในโลก คือ มีลักษณะเปนพุมเตี้ย สูงเพียง ๒๕ เซนติเมตร แตกตาง จากมะลิชนิดอื่นๆ ที่เปนไมเลื้อย และมีลำตนเลื้อยเกี่ยวพัน ตนไมหรือเลื้อยพาดไปบนพุมไมอื่นไดไกลหลายเมตร ในชวง ที่ออกดอก มะลิสยามจะดูคลายกับไมคลุมดินเตี้ยๆ มีใบ สีเขียวเขม แตออกดอกสีขาวกระจายแนนเต็มพื้นที่ สงกลิ่น หอมแรง นับเปนเสนหของไมดอกหอมพื้นเมืองของไทยอีก อยางหนึ่ง หลังจากดอกโรยไปแลว ๒-๓ เดือน ผลออนกลมๆ ๑-๒ ผลที่มีสีเขียวเขมของมะลิสยาม จะเปลี่ยนเปนสีเหลืองสม และสีแดงเขมเมื่อแกจัด แตกตางจากมะลิชนิดอื่นที่สวนใหญ มีผลแกสีดำ

สวยแถวไหน หากจะยลโฉมความงาม ความนารักของมะลิสยาม ก็จะ ตองทองเที่ยวไปตามภูเขาหินปูนที่มีอยูทั่วเมืองไทย หรือตาม ปาเต็งรังนับตั้งแตภาคเหนือในจังหวัดเชียงใหม แมฮองสอน ลำพูน ลำปาง ตาก กำแพงเพชร และนครสวรรค ภาคตะวัน- ออกเฉียงเหนือที่จังหวัดนครราชสีมา ขอนแกน และเลย ภาคกลางที่จังหวัดลพบุรี และสระบุรี ภาคตะวันตกเฉียงใตที่ จังหวัดกาญจนบุรี ราชบุรี เพชรบุรี และประจวบคีรีขันธ แตเหนือสิ่งอื่นใด เรื่องที่จะตองบอกกลาวกัน ณ ที่นี้ ก็คือ มะลิสยามเปนพรรณไมถิ่นเดียวของไทย (endemic to Thailand) คือมีถิ่นกำเนิดในประเทศไทย มีขึ้นอยูเฉพาะใน เมืองไทยเทานั้น ไมมีในประเทศอื่น ทนทานสุดๆ จากถิ่นกำเนิดและการกระจายพันธุของมะลิสยามที่มีอยู ตามภูเขาหินปูน และตามปาเต็งรังที่แหงแลงในแตละภาคของ ประเทศไทย แสดงใหเห็นวา เปนมะลิที่ทนทานตอความแหง ตองการน้ำหรือความชื้นนอย นอกจากนี้ยังพบลักษณะพิเศษ คือ สวนของลำตนใตดินสะสมอาหารอยูใกลกับราก ดังนั้น เมื่อมีไฟไหมในชวงฤดูแลง สวนที่อยูเหนือพื้นดินถูกไฟไหมหมด ก็ยังสามารถแตกลำตนเปนกิ่งขึ้นมาใหมได เห็นไดชัดเจนหลัง จากฝนตกครั้งแรก จะแตกกิ่งออนขึ้นมาใหมอยางรวดเร็ว พรอมทั้งแตกใบออนและผลิดอกออกมา บานตอนรับการมา เยือนของหมูแมลงทั้งหลาย ไมวาจะเปนผีเสื้อ ผึ้ง ชันโรง* และแมลงปกขาว

* ชื่อผึ้งขนาดเล็ก

ปลูกเลี้ยงแบบไหนดี ดินปลูกที่เหมาะสมกับตนกลามะลิสยาม ควรเปนดินรวน ระบายน้ำดี และมีอินทรียวัตถุมาก หากไมมีดินปลูกลักษณะ ดังกลาว ก็สามารถปรับปรุงดินปลูกใหเปนดินผสมที่เพิ่ม อินทรียวัตถุเขาไปแทน เชน ปุยคอก ปุยหมัก ใบไมผุ ปลูกลง กระถางปลูกประดับลงแปลง หรือปลูกคลุมโคนตนไมใหญ ในที่มีแสงรำไรหรือกลางแจง ในแตละวันใหรดน้ำพอชุม คอยดูแลกำจัดวัชพืชบาง และตัดแตงกิ่งใหมีทรงพุมสวยงาม เพียง ๑ ป หลังเทศกาลปใหมไมนาน ทานก็จะไดเชยชม ดอกไมที่สวยงามและกลิ่นหอมอันนาประทับใจ ฝากความหวังอะไร ไวกับมะลิสยาม ดวยความภาคภูมิใจที่มะลิสยามเปนพรรณไมถิ่นเดียว ของไทย ประเทศอื่นไมมี มะลิสยามจึงควรจะเปนทรัพยากร ธรรมชาติที่เปนมรดกของชาวไทยทุกคน ดวยความหวังวา นาจะมีนักวิจัยผูเกงกาจสักรายหนึ่ง ชวยคนหาสารสำคัญใน ตน ใบ ดอก ผล แมกระทั่งในราก หรือหาสรรพคุณทาง สมุนไพรใหชัดเจน ถาไดขึ้นมาแลว ใหรีบจดสิทธิบัตรทั้งใน เมืองไทยและตางประเทศ รีบปกปอง รักษาผลประโยชนของ ชาติใหคนไทยไดใชประโยชน กอนที่จะมีนักวิจัยตางชาติ มาฉกฉวยเก็บเอาไปวิจัย แลวไปจดสิทธิบัตรเปนผลประโยชน ของเขาแตเพียงผูเดียว แลวเราก็ไดแตนั่งมองตาปริบๆ และ ถารูแลววามะลิสยามมีประโยชนจริง ก็สามารถสงเสริมให เกษตรกรปลูกในพื้นที่ขนาดใหญ เพื่อผลิตเปนวัตถุดิบสมุนไพร สรางอาชีพใหกับเกษตรกรและผูแปรรูป สรางรายไดใหกับ หมูบาน นำเงินตราและความมั่งคั่งมาสูประเทศของเรา และ ยังหวังอีกวา นาจะมีนักปรับปรุงพันธุพืชมาชวยเปลี่ยนรูป ลักษณใหชวนมองมากยิ่งขึ้น ใหดอกมีหลายสี สีแดง สีเหลือง สีชมพู สีสม สีเขม สีออน หรือลายประ คงจะดีไมนอย หรือ ชวยปรับปรุงใหออกดอกไดตลอดป เพื่อแขงขันกับมะลิซอน มะลิลา ใหคนไทยไดเลือกปลูกกันไดตามใจชอบ

สวยเมื่อไหร มะลิสยามที่ขึ้นกระจายอยูในพื้นที่แตละภาคของไทย จะออกดอกเบงบานตามธรรมชาติและสงกลิ่นหอมเหลื่อมกัน ไปในแตละพื้นที่ นับตั้งแตเดือนมกราคมถึงเดือนพฤษภาคม นอกจากนี้ ชวงมาเยือนของฝนแรก ยังมีผลใหชวงการบาน ผันแปรไปอีกดวย แตอยางไรก็ตาม เมื่อดูชวงเวลาการบาน ของทั้งประเทศแลว ก็พบวา จะบานไลกันลงมา ตั้งแตในภาค เหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคกลาง มาจนถึงภาค ตะวันตกเฉียงใต แนนอนวาเมื่อถึงฤดูที่มะลิสยามผลิดอกบาน เมื่อไร ก็ปรากฏความสวยงามเมื่อนั้น พรอมกลิ่นหอมอันนา ประทับใจเปนของกำนัลอีกดวย มะลิสยามก็เฉกเชนมะลิหรือพรรณไมพื้นเมืองอื่นๆ ที่สืบพันธุไดดวยเมล็ด หากพบตนมะลิสยามขึ้นอยูแถวไหน ลองคนหาในบริเวณใกลๆ กัน ก็จะพบตนกลาเล็กๆ ขึ้นอยูดวย สามารถขุดแยกนำไปปลูกได จะปลูกเปนไมกระถางก็ได หรือ ปลูกลงแปลงก็ดี เพียงแตวา ในชวงที่ปลูกใหม ควรรดน้ำใหชุม และถาแสงแดดแรงจัด หรือแดดรอนมาก ก็ควรทำรมพรางแสง ใหดวย แตถาหาตนกลาไมได จะขุดแยกพุมของตนแมพันธุไป ปลูกก็ได แตบางคนอาจใชวิธีตัดกิ่งไปปกชำ ก็ไดเชนกัน เพียง แตมีเคล็ดลับวา ควรปกชำกิ่งในกระถาง รดน้ำพอชุม แลวยก กระถางเขาไปไวในกระโจมพลาสติก หรือใสลงในถุงพลาสติกใส มัดปดปากถุงเพื่อลดหรือปองกันการคายน้ำ กิ่งชำก็จะไมเหี่ยว และจะออกรากไดภายใน ๒ สัปดาห สวนวิธีการขยายพันธุ ที่แสนงายอีกวิธีหนึ่งคือ การเพาะเมล็ด เลือกเก็บผลแกจัดสี แดงมาเพาะ สวนมากผลจะแกในราวเดือนเมษายนถึงมิถุนายน ในแตละผลจะมีเพียง ๑ เมล็ด เมื่อเก็บผลแกมาแลว ใหนำมา เพาะเมล็ดไดเลย ไมควรจะเก็บไวนาน และหามนำไปตากแดด ใหแหง เพราะจะทำใหเมล็ดเสื่อมความงอก แลวงอกเปน ตนกลาไดนอยลง ขยายพันธุอยางไร

ดร.ปยะ เฉลิมกลิ่น

ปจจุบันเปนผูเชี่ยวชาญพิเศษ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย (วว.) ทำงานวิจัยเกี่ยวกับเรื่องทางดานเทคโนโลยีการเกษตร ในการพัฒนา พรรณไมที่หายากและใกลสูญพันธุเพื่อการใชประโยชนและอนุรักษ อยางยั่งยืน

“Behind the wheel with Esso: Where is the toilet?” In 1980, Esso first introduced the policy of free public toilet at service stations with the concept of "hygienic, convenient, and beautiful," which eventually influenced other service stations to do the same. Uncle Tui humorously tells us his fun, exciting experiences in the eighties when he traveled around the country but faced difficulty of not having any decent toilets to "relieve himself."

หลังพวงมาลัย

คนหลังพวงมาลัย คงไมปฏิเสธวา อุปสรรคในการขับรถ ทางไกลอยางหนึ่งที่เกิดขึ้นเปนประจำ ไดแก “การปลดทุกข” ออกจากรางกายไมวาเบาหรือหนัก ถาเปนผูชายก็ไมคอย เทาไหร แตถาเปนผูหญิงไมวาจะเปนคนขับหรือคนนั่ง สุขาดู จะกลายเปนปญหาใหญ ยิ่งยุค Eighties (ค.ศ. ๑๙๘๐-๑๙๘๙) แลวละก็ ไอเรื่องหาสุขาตามปมน้ำมันเหมือนปจจุบันนั้นยาก ยิ่งกวางมเข็มในมหาสมุทรเสียอีก หองสุขาที่พอหาไดนอกจากตามสถานที่ราชการแลว ที่เปนสาธารณะนั้นแทบหาไมไดเลย จะไปขอเขาตามบานเรือน ก็เกรงวาเจาของบานจะมองเราเหมือนโจรมากกวาคนกำลัง มีทุกข จะไปขอเขาตามรานอาหารก็ตองกินอาหารของเขา ถาตอนกำลังขับรถอยูยังไมหิวแตปวดหนักอยูละจะกินเขาไป อีกไดอยางไร ที่สะดวกที่สุดเห็นจะตองพึ่งปมน้ำมัน แตในยุคนั้นถา ไมเติมน้ำมัน...เขาก็ไมใหเขาหรือถาใหเขา หองน้ำก็สกปรกสิ้นดี ถาเปดเขาไป ก็อาจเห็น “อุนจิ” ทำหนาที่เหมือนกับระเบิด ขวางหนาอยูแทบหาที่วางวางเทาไมได พรอมๆ กับกลิ่นเหมือน สวมแตกสักสิบปลอยมาเตะจมูกปาบ ยิ่งกวาถูก “บัวขาว” เตะเสียอีก อยากจะน็อคอยูหนาสวมเสียใหได ผมกับทีมงาน “หลังพวงมาลัย

ตอน...

â´Â ÅØ§µØŒÂ

ผูเขียนกับพอ (อาจารยสรรพสิริ วิรยศิริ) หนารถเรโนล

ไปกับเอสโซ” ในเวลานั้น สวนใหญ เปนผูชายทั้งหนุม (คือผม) บางคน ก็หนุมมาก คือ พวกพี่ๆ ที่ทำงาน หรือไมก็หนุม (เหลือนอย) เชน พอ คือ อาจารยสรรพสิริ วิรยศิริ ปรมาจารยดานยานยนตและสื่อสาร มวลชนในขณะนั้น (ทานเปนหัวหนาทีม) ทั้งหมดไมคอยมีปญหาอะไรในการ หยุดรถลงไปทำธุระหนักหรือเบา (หรือทั้งสองอยาง) เมื่อปวดก็แคหยุดรถ ณ จุดที่เห็นวาชัยภูมิเหมาะและปลอด ผูคน ถามีตนไมใหญใกลๆ ก็ยิ่งดี แตทฤษฎีนี้ก็ไมประสบความสำเร็จ ทุกครั้ง ดังเชนเหตุการณหนึ่งที่เคย เกิดขึ้น

เมื่อสงกรานต ป ๒๕๑๔ ตอนที่คณะของเราไปแขงรถ “เอสโซ ขันโตก แรลลี่ ครั้งที่ ๑” (หาอานไดในเลม ๔/๒๕๕๖) แลวไมมีที่พักคางคืนในเชียงใหม เลยตองขับตอไปอยางไรจุดหมาย ..ขอคัดความเดิมมาใหอานสัก เล็กนอย “เราทั้ง ๔ คนตองเก็บของ ออกเดินทางอีกครั้ง..อยางไร จุดหมาย พอเปนคนขับวิ่งขึ้นเหนือ ไปเรื่อยๆ ๓ คนที่เหลือปลอยให พอขับคนเดียว แลวเลนเกมซอน ตาดำ (หลับ) กันทั้งคัน สะดุงตื่น เมื่อผมรูสึกอยากยิงกระตายจนทน

ผูเขียนกับแมและนองสาว

ไมไหว บอกพอขอหยุดรถลงไปปลดทุกข (เบา) หนอยไดไหม ...ทุกคนในรถรวมทั้งพอเห็นดวยจึงเบรก..ทันทีที่รถหยุดผม เปดประตูลงไปเปนคนแรก.. สิ่งที่เห็นขางหนาชางสวยงาม แสงแดดยามเชาตองหมอกบางๆ...อากาศสดชื่นสุดๆ เราทั้ง สี่คนออกจากรถยืนเรียงกันอยูบนชัยภูมิที่คิดวาเหมาะแลว คือขางหุบเหวตื้นๆ แลวรูดซิบกางเกงปลดทุกขอยางมีความสุข ทันใดนั้นเองมีเสียงหัวเราะประสานกันอยางขบขัน (แกมอาย) พวกเราที่กมหนากมตาปลดทุกขอยูนั้นลืมตาเห็นกลุมหญิง สาว (สวย) หันหนามามองเราเต็มสองตา เทานั้นแหละหนุม นอยหนุมใหญไมทันรูดซิบ รีบกระโดดขึ้นรถ ขับออกไปโดย ไมไดร่ำลาแมหญิงเลย..เสียมารยาทจริงๆ” เห็นไหมครับการปลดทุกขในสมัยนั้นมีอุปสรรคมากมาย นี่เปนผูชายนะ ถาเปนผูหญิงจะหนักกวานี้อีก เวลาพอพาเราทั้งครอบครัว คือ พอ แม และลูกทั้ง ๓ คน (อาจมีนาสาวอีกคน) เหตุโกลาหลจะเกิดขึ้นทันที เมื่อแมหรือ นาอยาก “เก็บดอกไม” ขึ้นมา รถของเราจึงตองมีเสื่อจันทบูร ใสไวทายรถดวยเสมอ เวลาคุณผูหญิงทั้งหลายปวดทองขึ้นมา คุณผูชายและคนที่เหลือจะยืนหันหลังถือเสื่อลอมวงปด คุณผูหญิงผูกำลังปลดทุกขเบาอยู...เทานี้ก็สิ้นเรื่อง มีอยูครั้งหนึ่งเกิดเรื่องขึ้นจนได เมื่อพอเคาอยากเปน ลูกผูชายเอาใจนักรองสาว (ตอนนั้นแมไมไดไปดวย ฮาฮาฮา) ที่ขอติดรถจากภูเก็ตกลับกรุงเทพฯ พอขึ้นเจามาปา (มัสแตง) สีแดงเพลิงไดเทานั้นแหละ พอก็เหยียบคันเรงอยางมืออาชีพ ลอเขาไปเกือบ ๒๐๐ กิโลเมตรตอชั่วโมง ..ตอนแรกสาวเจา

ที่นั่งขางหนากับพอไมอยากรัดเข็มขัดนิรภัย แตพอนั่งไปสัก ครึ่งชั่วโมงก็เปลี่ยนใจรีบรัดเข็มขัดฯ มือไมสั่น ...พอเริ่มขึ้นเขา พับผา (สมัยนั้นไมมีทางเลี่ยงตองขึ้นเขา ๑,๐๐๐ โคงอยางเดียว) พอพา “มัสแตง” หักพวงมาลัยเขาโคงเสีย ๒๐ โคงซอน แตละ โคงมีถนนตรงไมถึง ๒๐๐ เมตร แลวเปนโคงหักศอก (ไมงั้นจะ เรียก “เขาพับผา” ไดอยางไร) ถึงตอนนี้สาวเจาเริ่มหนาซีด ปากคอสั่นขอรองให “พี่สรรพ” จอดรถเพราะกลัวจน!!!จะราด แลว (ก็พอเลนขับเขาโคงแค ๑๐๐ กิโลเมตร/ชั่วโมงเอง) พอกลัว!!!จะราดจริงๆ จึงตองยอมจอดแลวหารถประจำทาง (เวลานั้นไมมีรถทัวร) ใหสาวเจากลับกรุงเทพฯ เอง (ออกเงิน คารถใหดวย) ยอนกลับมาเหตุการณที่เราทั้งสี่คนออกเดินทางจาก เชียงใหม หลังจากจบการแขงขัน “เอสโซ ขันโตก แรลลี่” แลว วิ่งรถขึ้นเหนือ ทานผูอานคงเดาถูกนะครับวา เรามาถึงจังหวัด อะไรผมจะบอกใหวา เมื่อเราทั้ง ๔ คนอับอายขายหนาที่ออก ไป “ยิงกระตาย” ไมไดดูตามาตาเรือเสียกอนเราก็ขึ้นรถมุงหนา สู “แมฮองสอน” หลังจากรถวิ่งโคงไปโคงมาเกือบชั่วโมงเราก็ มาถึงตัวเมืองแมฮองสอน มีปายบอกทางที่เริ่มเปนทางตรงวา เหลืออีกแค ๑๐ กิโลเมตรเทานั้น (เหนื่อยแทนพอจริงๆ และ ภูมิใจดวยวาไมเกิดอุบัติเหตุเลย เพราะทั้งรถและคนขับสภาพ เยี่ยมมากถึงแมจะขับมาตลอดคืนก็ตาม เอาไวจะเขียนบอกวิธี ขับรถใหปลอดภัยบนภูเขาที่พอสอนผมไวใหอาน ..เลมนี้เอา แคเรื่อง “สุขา..สุขา” กอน)

ประวัติการขับรถของ “ลุงตุย” ผมแอบเอารถพอออกจากบานซอยหลังสวน แลวหัดขับ ดวยตัวเองมาวิ่งรอบสวนลุมพินี วันละหลายรอบ (ประมาณป พ.ศ. ๒๕๐๖ ที่อายุเพียง ๑๕ ป ขายังไมถึงคันเรงเลย) ผม เอารถออกจากบานได แลวขับกลับอยางปลอดภัย แตพอถึง บานกลับถอยหลังเขาโรงรถไมได เพราะมันยากกวาตอนเดิน หนาเยอะพอดีพอกลับมาเห็นเขาวาลูกชายสุดที่รักแอบเอารถ ไปขับทุกวัน ตั้งแตนั้นมาพอก็หามไมใหขับจนอายุ ๑๘ พอพา ไปทำใบขับขี่ (ตลอดชีวิต) ถึงบัดนี้อายุ ๖๕ ปแลว ยังไมเคย ขับรถชนรถหรือคนเลย นอกจากจอดไวแลวถูกชนมาหลายหน ครั้งหนึ่งตอนหนุมๆ ผมขับรถแลวเอากลองถายหนังทั้งชุดไว ทายรถ ไปติดไฟแดงที่แยกราชประสงคหนาทานทาวมหาพรหม รถกระบะคันหนึ่งวิ่งเขาชนทาย ทายรถผมยุบไปเกือบถึงกลอง กลับมาที่ทำงาน พอไมวาสักคำ พูดแตวากลองไมเปนไรก็ดีแลว สวนเรื่องประวัติการเขาหองสุขาขางทางของผม ตอนเปน หนุมก็ไมคอยมีปญหาเทาไหร (นานๆ เขาที) แตพอยางเขา ๖๐ โรคที่ผูชาย ส.ว.(สูงวัย) อยางผมชอบเปนคือตอมลูกหมาก อักเสบก็ถามหา ผมเปนหนักจนตองยิงกระตายทุกชั่วโมง ถาตองเดินทางดวยรถแลวไมมีสุขาใหเขา ก็คงจะเกิดปญหากับชายชรา อยางผมแนๆ ขอบคุณ “เอสโซ” อีกครั้งที่ให กำเนิดหองสุขาที่ สะอาด สะดวก

ปจจุบันหองน้ำในสถานีบริการน้ำมันเอสโซก็ยังรักษามาตรฐาน ๓ ส.

“หองสุขา” ที่ไดมาตรฐาน ๓ ส. คือ สะอาด สะดวก และ สวยงาม ซึ่งสองขางทางของถนนทางหลวงแผนดินควรจะมี เริ่มตนเมื่อประมาณป พ.ศ. ๒๕๑๖ บริษัทเอสโซฯ มีนโยบาย สงเสริมใหสถานีบริการน้ำมันทุกแหงในเครือ ควรมีหองสุขา สาธารณะเปดบริการฟรีแกผูขับขี่ยวดยาน ในตอนนั้น คุณสุจิตตรา หิรัญพฤกษ มีตำแหนงในบริษัทเอสโซฯ เปน ฝายประชาสัมพันธ ไดติดตอขอใหพอทำภาพยนตรประชา- สัมพันธใหบริษัทเพื่อสงเสริมสถานประกอบการทั่วประเทศ เปดบริการหองสุขาอยางถูกสุขลักษณะ พนักงานของสำนักงาน โฆษณา “สรรพสิริ” จึงไดมีโอกาสไปเยี่ยมชมหองน้ำของปม เอสโซตั้งแตเหนือจรดใตอยูนานนับป มาเลิกเอาตอนที่ปม น้ำมันของบริษัทอื่นเริ่มสรางหองสุขาบริการอยางทั่วถึง โครงการ “หลังพวงมาลัยไปกับเอสโซ เพื่อหาสุขาอยูหนใด” จึงสิ้นสุดลงโดยปริยาย หองน้ำสาธารณะทั้งสองขางทางของทางหลวงจึงได สะดวก สะอาด และสวยงาม อันเปนผลมาจากความคิด ริเริ่มของบริษัทเอสโซฯ ที่เปนผูนำรองตั้งแตเมื่อ ๔๐ กวาป ที่แลว..ดวยประการฉะนี้

และ สวยงาม อยางปจจุบัน

ขอขอบคุณ บริษัท เพชรสุวรรณ พลังงาน จำกัด คุณชานนท ภาคภูมิไพศาล คุณชัชวาลย คนดี

Page 1 Page 2 Page 3 Page 4 Page 5 Page 6 Page 7 Page 8 Page 9 Page 10 Page 11 Page 12 Page 13 Page 14 Page 15 Page 16 Page 17 Page 18 Page 19 Page 20 Page 21 Page 22 Page 23 Page 24 Page 25 Page 26 Page 27 Page 28 Page 29 Page 30 Page 31 Page 32 Page 33 Page 34 Page 35 Page 36