Quarter 1/2014

àÁ×è ÍÊÂÒÁÁÕ ÈÔ ÃÔ ÃÒªº¹á¼‹ ¹´Ô ¹ÇÑ §ËÅÑ § ÁÐÅÔ µŒ ¹àÅç ¡·Õè ÊØ ´ã¹âÅ¡ ËÅÑ §¾Ç§ÁÒÅÑ Âä»¡Ñ ºàÍÊâ«‹ µÍ¹ÊØ ¢ÒÍÂÙ‹ Ë¹ã´

àÁ×è ÍÊÂÒÁÁÕ ÈÔ ÃÔ ÃÒª º¹á¼‹ ¹´Ô ¹ÇÑ §ËÅÑ §

๑ ๐ ๑ ๒ ๒ ๔ ๒ ๘

½˜ ¹à»š ¹¨ÃÔ §ä´Œ à¾ÃÒÐ·Ø ¹àÍÊâ«‹

ÊÃÐÈÑ ¡´Ôì ÊÔ ·¸Ôì ·Ñé §ÊÕè áË‹ §àÁ× Í§ÊØ ¾ÃÃ³ºØ ÃÕ

ÁÐÅÔ µŒ ¹àÅç ¡·Õè ÊØ ´ã¹âÅ¡

ËÅÑ §¾Ç§ÁÒÅÑ Â ä»¡Ñ ºàÍÊâ«‹ µÍ¹..ÊØ ¢ÒÍÂÙ‹ Ë¹ã´

»¡Ô ³¡Ð¾ÅÑ §§Ò¹ : ¤Ø ³ÀÒ¾ªÕ ÇÔ µÂØ ¤ãËÁ‹ ·Ø ¡ÊÔè §·Óä´Œ ..ãªŒ ¾ÅÒÊµÔ ¡

บน : ร.๕ พระราชทาน โรงพยาบาลศิ ริ ราช วาดโดย อ.กอง สมิ งชั ย ล าง : รู ปป นนายแพทย เอลเลอร จี เอลลิ ส ผู วางรากฐานพยาธิ วิ ทยาสมั ยเริ่ มมี โรงเรี ยนแพทย

Siriraj Hospital.

Visiting Siriraj hospital’s museum is both entertaining and educational. The museum tells an amazing story of the hospital such as the history of doctors in Thailand since Ayutthaya period, the hospital’s birthplace “Wang Lung.” and the establishment of Siriraj Hospital.

เมื่ อสยาม มี ศิ ริ ราช วั งหลั ง

ผู เขี ยนได ชมตำนานแพทย เจจุ งวอน ซึ่ งเป นเรื่ องราว เกี่ ยวกั บประวั ติ ทางการแพทย ของเกาหลี จึ งเริ่ มสนใจว า ประเทศไทยเราอาจมี ประวั ติ ทางการแพทย ที่ น าสนใจอยู บ าง ต อมาผู เขี ยนได มี โอกาสไปที่ โรงพยาบาลศิ ริ ราช และทราบ ประวั ติ การก อตั้ งคร าวๆ ของโรงพยาบาล จึ งได พยายาม รวบรวมข อมู ลจากหนั งสื อเก าๆ จนได ข อมู ลที่ น าสนใจ อยากช วยเผยแพร ประวั ติ ทางการแพทย ให ผู สนใจได รั บทราบ ขอเชิ ญตามผู เขี ยนมาได เลยครั บ เมื่ อแรกเริ่ มมี หมอในสมั ยอยุ ธยา ในสมั ยอยุ ธยา หมอแบ งออกเป น ๓ กลุ ม คื อ หมอหลวง หมอเชลยศั กดิ์ และพระภิ กษุ หมอ หรื อหมอพระ ในบรรดา หมอทั้ ง ๓ กลุ มนี้ อาจแบ งได อี กตามความรู และการบำบั ด หรื อการเยี ยวยา เช น หมอยา หมอนวด หมอตำแย หมอกุ มาร (หมอเด็ ก) หมอน้ ำมนต ฯลฯ ซ าย : เจ าฟ ามหิ ดลอดุ ลยเดช กรมขุ นสงขลานคริ นทร ทรงบริ จาคพระราชทรั พย สร างอาคารต างๆ ภายในศิ ริ ราช ขวา : ตึ กอั ษฎางค ใช เป นหอผู ป วยในอดี ต

â´Â ÍÒ¹¹· µÃÑ §µÃÕ ªÒµÔ

หมอหลวงในราชสำนั กกรุ งศรี อยุ ธยา ประกอบด วยหมอ ทั้ งชาวสยามและชาวต างประเทศ ซึ่ งส วนมากเป นชาวจี น ส วนชนชาติ อื่ นก็ พอมี บ าง เช น ชาวพะโค (ชนชาติ หนึ่ งใน ประเทศพม า) หมอเชลยศั กดิ์ หรื อหมอพื้ นบ าน จะบำบั ด อาการป วยในเบื้ องต นด วยการนวด การรั กษาก็ จะเริ่ มตั้ งแต การยื ดเส น ให ผู มี ความชำนาญใช เท าเหยี ยบบนร างกายของ คนไข นอกจากนี้ ยั งมี การรั กษาด วยยาด วย เช น ยาแก ไอ ยาระบาย ส วนตั วยานั้ น ก็ ประกอบด วยเครื่ องยาที่ หาได ใน พื้ นเมื อง จำพวกสมุ นไพรต างๆ ในกรณี ที่ เป นหมอหลวง จะมี ตะบองสี แดง เป นตะบองอาญาสิ ทธิ์ ได รั บพระบรมราชา- นุ ญาตให ถื อไปเก็ บสมุ นไพรตามที่ ต างๆ เพื่ อเอาไปทำยา ของหลวง ซึ่ งผู ใดผู หนึ่ งจะหวงไว มิ ได ส วนหมอยาทั่ วไป ก็ อาจซื้ อสมุ นไพรจากร านจำหน ายเครื่ องยาที่ มี อยู ตามย าน ต างๆ ในพระนคร เช น ถนนย านป ายา ที่ มี ร านขายเครื่ องเทศ เครื่ องไทย ครบสรรพคุ ณยาทุ กอย าง ส วนตำรายา ก็ จะมี ตำรายาโอสถพระนารายณ เป น ตำราที่ รวบรวมขึ้ นในรั ชสมั ยสมเด็ จพระนารายณ และเป นที่ น าเชื่ อถื อกั นในหมู หมอยาต อมาจนถึ งสมั ยรั ตนโกสิ นทร

บนซ าย : นายแพทย บี แมคฟาร แลนด บนขวา : นายแพทย เอ็ ดการ ด เดวิ ลสั น ล าง : นายพั นตรี หลวงวิ ฆเนตร ประสิ ทธิ วิ ทย นั กเรี ยนแพทย รุ นแรกผลการเรี ยนอั นดั บ ๑

เมื่ อเริ่ มมี ศิ ริ ราช ครั้ นเวลาล วงเลยมา วั งหลั งก็ ยั งไม มี ผู ใดดู แล ในสมั ย รั ชกาลที่ ๕ ได มี มิ ชชั นนารี อเมริ กั นมาขอซื้ อที่ บางส วนของ พระราชวั งบวรสถานภิ มุ ข เพื่ อเป ดเป นโรงเรี ยนสตรี แฮเรี ยต เอ็ ม เฮ าส ของดอกเตอร เฮ าส และมิ สซิ สแฮเรี ยต (แหม มโคล) รู จั กกั นดี ในชื่ อ โรงเรี ยนกุ ลสตรี วั งหลั ง (เป นโรงเรี ยนสตรี แห ง แรกของไทย ป จจุ บั นใช ชื่ อว า โรงเรี ยนวั ฒนาวิ ทยาลั ย) เป ดเมื่ อ วั นที่ ๑๓ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๑๗ แต ก็ มี พื้ นที่ บางส วนของ พระราชวั งบวรสถานภิ มุ ขยั งคงไม ได ใช ประโยชน อะไร จนในป พ.ศ. ๒๔๒๙ พระบาทสมเด็ จพระจุ ลจอมเกล าเจ าอยู หั ว มี พระราชดำริ ให ดำเนิ นการสร างโรงพยาบาล และจั ดตั้ งคณะ กรรมการขึ้ นจำนวน ๙ คน คณะกรรมการได ประชุ มกั นและ มี มติ เลื อกพระราชวั งบวรสถานภิ มุ ขตั้ งเป นโรงพยาบาล พระบาทสมเด็ จพระจุ ลจอมเกล าเจ าอยู หั ว จึ งได พระราชทาน ที่ ดิ นบริ เวณวั งหลั งให สร างเป นโรงพยาบาลศิ ริ ราช ต อมาได ขยายพื้ นที่ จนเต็ มวั งหลั ง พระองค จึ งโปรดเกล าฯ ให เวนคื น ที่ ดิ นและพระราชทานเพิ่ มเติ มอี กหลายครั้ ง ในระหว างการก อสร างโรงพยาบาล วั นที่ ๓๑ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๓๐ เวลา ๐๑.๒๔ น. สมเด็ จพระเจ าบรมวงศ เธอ เจ าฟ าศิ ริ ราชกกุ ธภั ณฑ ได สิ้ นพระชนม ด วยโรคบิ ด ขณะมี พระชนมายุ เพี ยง ๑ ป ๖ เดื อน พระบาทสมเด็ จพระจุ ล- จอมเกล าเจ าอยู หั ว ทรงตระหนั กถึ งโรคภั ยที่ คุ กคาม ไม เว น แม แต พระราชโอรส ทรงมี พระปณิ ธานให สร างโรงพยาบาล ให สำเร็ จเร็ วไว ปรากฏในพระราชหั ตถเลขา ความว า “ภายหลั งเกิ ดวิ บั ติ ร าย ลู กซึ่ งเป นที่ รั กตาย เป นที่ สลดใจ ด วยการรั กษาไข เจ็ บ เห็ นว าแต ลู กเราพิ ทั กษ รั กษาเพี ยงนี้ ยั งได ความทุ กข เวทนาแสนสาหั ส ลู กราษฎรที่ อนาถาทั้ งปวงจะได รั บ ความลำบากทุ กข เวทนายิ่ งกว านี้ ประการใด ยิ่ งทำให มี ความ ปรารถนาที่ จะให มี โรงพยาบาลยิ่ งขึ้ น....... ” หลั งจากเสร็ จจากงานพระราชทานเพลิ งพระบรมศพ พระองค โปรดให รื้ อโรงเรื อนต างๆ ตลอดจนของใช จากพระ เมรุ ในพระราชพิ ธี มาสร างโรงพยาบาล เพื่ ออุ ทิ ศเป นพระราช กุ ศลแด สมเด็ จพระเจ าลู กเธอ และได พระราชทานนามว า “โรงพยาบาลศิ ริ ราช” แต ระยะแรกมั กเรี ยกว า “โรงพยาบาล วั งหลั ง” ต อมาได จั ดซื้ อที่ ดิ นเพิ่ มเติ ม ทำให พื้ นที่ ซึ่ งเคยเป น พระราชวั งบวรสถานภิ มุ ขทั้ งหมด อยู ในกรรมสิ ทธิ์ ของ โรงพยาบาล พระบาทสมเด็ จพระจุ ลจอมเกล าเจ าอยู หั ว โปรดเกล าฯ ให ประกาศเป ดโรงพยาบาลศิ ริ ราช เมื่ อวั นที่ ๒๖ เมษายน พ.ศ. ๒๔๓๑ ป จจุ บั นนี้ ถึ งแม จะไม ปรากฏอาคาร หรื อสิ่ งก อสร างของพระราชวั งบวรสถานภิ มุ ขอยู แล วก็ ตาม แต อาณาบริ เวณนี้ ยั งเรี ยกขานกั นทั่ วไปว า “วั งหลั ง” ต อมา ตำบลวั งหลั งได เปลี่ ยนชื่ อเป น แขวงศิ ริ ราช และถนนวั งหลั ง เปลี่ ยนชื่ อเป น ถนนพรานนก

ศิ ริ ราชเมื่ อแรกตั้ ง

วั งหลั งอั นเป นที่ ตั้ งศิ ริ ราช อยู ที่ ใด ในตอนต นรั ชกาลที่ ๑ เมื่ อชนะศึ กพม าที่ ลาดหญ าแล ว พระองค ได ทรงสถาปนาพระยาสุ ริ ยอภั ย พระราชโอรสองค โต ในสมเด็ จพระพี่ นางเธอ กรมพระยาเทพสุ ดาวดี เป นสมเด็ จ พระเจ าหลานเธอ เจ าฟ ากรมหลวงอนุ รั กษ เทเวศร เป นกรม พระราชวั งหลั ง ตั้ งอยู ที่ ตำบลสวนลิ้ นจี่ ใกล กั บนิ วาสสถานเดิ ม ของพระมารดาของพระองค เอง (บริ เวณวั ดอมริ นทราราม) สมเด็ จพระเจ าหลานเธอเจ าฟ ากรมหลวงอนุ รั กษ เทเวศร กรมพระราชวั งบวรสถานภิ มุ ขทิ วงคตปลายสมั ยรั ชกาลที่ ๑ ในป พ.ศ. ๒๓๔๙ ต อมา พระอั ครชายาได ประทั บกั บพระองค เจ าหญิ งกระจั บ พระองค เจ าหญิ งจงกล พระธิ ดา และพระองค เจ าปฐมวงศ พระราชโอรสองค น อย ที่ พระราชวั งบวรสถานภิ มุ ข และได แบ งพระราชวั งหลั งนี้ ออกเป น วั งน อย วั งกลาง และ วั งใหญ วั งน อย ให เป นที่ ประทั บของกรมหลวงเสนี ย บริ รั กษ วั งกลาง ให เป นที่ ประทั บของกรมหมื่ นนเรศร โยธี และวั งใหญ ให เป นที่ ประทั บของกรมหมื่ นนราเทเวศร ส วนพระองค เจ า ปฐมวงศ ได ทรงผนวชอยู ที่ วั ดระฆั งโฆสิ ตาราม จนสิ้ นพระชนม ในสมั ยรั ชกาลที่ ๓ แต พระชายาของพระองค นั้ น ยั งคงประทั บ อยู ณ ตำหนั กข างเคี ยง และได ย ายมาประทั บที่ ตำหนั กใหญ พร อมกั บพระโอรสและพระธิ ดา ต อมา หลั งจากทั้ งสาม พระองค สิ้ นพระชนม แล ว วั งหลั งก็ ยั งไม มี ใครประทั บ กลาย เป นที่ หลวงร าง ในป จจุ บั นกล าวได ว า ไม ปรากฏหลั กฐานของ พระราชวั งบวรสถานภิ มุ ข (วั งหลั ง) อี กแล ว

แรกเริ่ มมี โรงเรี ยนแพทย หลั งจากโรงพยาบาลศิ ริ ราชสร างเสร็ จแล ว พระบาท สมเด็ จพระจุ ลจอมเกล าเจ าอยู หั วโปรดเกล าฯ ให ตั้ งโรงเรี ยน สอนวิ ชาแพทย ขึ้ น ณ โรงพยาบาลศิ ริ ราช เป นโรงเรี ยนแพทย แห งแรกในประเทศไทย เป ดสอนครั้ งแรกเมื่ อวั นที่ ๕ กั นยายน พ.ศ. ๒๔๓๓ หลั กสู ตรแพทย ในยุ คแรกใช เวลาเรี ยน ๓ ป มี การเรี ยนการสอนทั้ งแพทย แผนตะวั นตกและแพทย แผนไทย นายแพทย ที เฮย วาร ด เฮยส (Dr.T Heyward Hays) เป น อาจารย แพทย แผนตะวั นตกคนแรก ส วนวิ ชาแพทย แผนไทย มี หม อมเจ าเจี ยก ทิ นกร เจ ากรมแพทย ในพระบรมมหาราชวั ง มาเป นอาจารย สอนประจำ ต อมาในวั นที่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๓๕ นายแพทย ยอร ช บี แมคฟาร แลนด เริ่ มเป นอาจารย สอนการแพทย และวางรากฐานการสอนวิ ชาแพทย ให เป น ระบบมากยิ่ งขึ้ น ในป พ.ศ. ๒๔๓๖ โรงเรี ยนแพทย ที่ ใช ชื่ อว า “โรงเรี ยน แพทยากร” มี นั กเรี ยนสำเร็ จการศึ กษาจำนวน ๙ คน ใน หลั กสู ตรประกาศนี ยบั ตร และในป นี้ เอง พระบาทสมเด็ จ พระจุ ลจอมเกล าเจ าอยู หั วทรงสละพระราชทรั พย ส วนพระองค จั ดตั้ งสภาอุ ณาโลมแดงแห งชาติ สยาม เพื่ อจั ดซื้ อเวชภั ณฑ ส งไปช วยผู ป วยในการรบจากกรณี พิ พาท ร.ศ.๑๑๒ (ต อมา สมเด็ จพระศรี พั ชริ นทราบรมราชิ นี นาถ ทรงชั กชวนสุ ภาพ สตรี ในราชสำนั กร วมกั นจั ดตั้ งกองบรรเทาทุ กข เรี ยกว า สภา อุ ณาโลมแดง ซึ่ งก็ คื อ “สภากาชาดไทย” ในป จจุ บั น )

บน : ศาลาท าน้ ำศิ ริ ราชสร างในป พ.ศ. ๒๔๖๖ ล าง : ตึ กวิ กตอเรี ยใช เป นท่ี พั กคนไข พิ เศษ และท่ี อยู ของนั กเรี ยนแพทย สมั ยแรกๆ

ตึ กเสาวภาคใช เป นตึ กคนไข พิ เศษ และที่ อยู ของนั กเรี ยนพยาบาลสมั ยแรก

ในป พ.ศ. ๒๔๔๓ พระบาทสมเด็ จพระจุ ลจอมเกล า เจ าอยู หั ว และสมเด็ จพระศรี พั ชริ นทราบรมราชิ นี นาถ เสด็ จ พระราชดำเนิ นมาทรงเป ดอาคารโรงเรี ยนแพทย และพระ ราชทานนามว า “ราชแพทยาลั ย” ในระยะแรกของการเรี ยน การสอน ได ประสบกั บอุ ปสรรคหลายประการ เช น นั กเรี ยน แพทย มี พื้ นความรู ไม พอ จำนวนนั กเรี ยนที่ เข าสมั ครเรี ยนยั งมี จำนวนน อยมาก การขาดแคลนอาจารย ที่ จะมาสอน ตลอดจน ตำราแพทย ภาษาไทย และในป พ.ศ. ๒๔๔๖ โรงเรี ยนแพทย แห งนี้ ได ขยายหลั กสู ตรเป น ๔ ป ในปลายป พ.ศ. ๒๔๕๙ พระบาทสมเด็ จพระมงกุ ฎเกล า เจ าอยู หั วทรงสถาปนาโรงเรี ยนข าราชการพลเรื อน ในพระบาท สมเด็ จพระจุ ลจอมเกล าเจ าอยู หั ว ขึ้ นเป น “จุ ฬาลงกรณ มหา- วิ ทยาลั ย” มี พระเจ าน องยาเธอ กรมหมื่ นชั ยนาทนเรนทร ทรงเป นอธิ การบดี กรมมหาวิ ทยาลั ย พระองค ได ทรงปรั บปรุ ง การศึ กษาวิ ชาแพทย จนก าวหน าขึ้ น อาทิ ขยายหลั กสู ตรเป น เวลา ๕ ป และ ๖ ป ตามลำดั บ ทรงจั ดหาอาจารย ทั้ งชาวไทย และชาวต างประเทศมาช วยสอน เช น ศ.นพ. เอ.จี . เอลลิ ส (Prof. Dr. A. G. Ellis) ซึ่ งได รั บเชิ ญมาสอนวิ ชาพยาธิ วิ ทยา นอกจากนี้ เสด็ จในกรมยั งได กราบทู ลให พระเจ าน องยาเธอ เจ าฟ ามหิ ดลอดุ ลยเดช กรมขุ นสงขลานคริ นทร (หรื อสมเด็ จ พระมหิ ตลาธิ เบศร อดุ ลยเดชวิ กรม พระบรมราชชนก) ให ทรง ช วยพั ฒนาวิ ชาแพทย ให ก าวหน า ทู ลกระหม อมฯ ตกลงพระทั ย ที่ จะทรงงานนี้ จึ งเสด็ จไปศึ กษาต อวิ ชาแพทย ณ มหาวิ ทยาลั ย ฮาร วาร ด ประเทศอเมริ กา ขณะที่ ทรงศึ กษาอยู นั้ น พระองค ทรงเป นผู แทนเจรจาขอความร วมมื อจากมู ลนิ ธิ ร็ อคกี้ เฟลเลอร เพื่ อปรั บปรุ งการศึ กษาวิ ชาแพทย ของไทย ตั้ งแต ป พ.ศ. ๒๔๖๖-๒๔๗๘ ซึ่ งก อให เกิ ดผลดี ต อวงการแพทย ของไทย ดั งนี้

๑. มาตรฐานแพทย ของไทยสู งถึ งระดั บมาตรฐานสากล และสามารถมอบปริ ญญาแพทยศาสตร บั ณฑิ ตได ๒. มี การเรี ยนการสอน ๖ แผนกวิ ชา ได แก กายวิ ภาค- ศาสตร สรี รวิ ทยา พยาธิ วิ ทยา อายุ รศาสตร ศั ลย- ศาสตร และสู ติ ศาสตร -นารี เวชวิ ทยา ๓. ปรั บปรุ งและก อสร างอาคาร เพื่ อรองรั บการศึ กษา พยาบาลที่ เพิ่ มขึ้ น ๔. มี อาจารย จากต างประเทศมาช วยปรั บปรุ งการเรี ยน การสอน ต อมาในป พ.ศ. ๒๔๘๕ คณะแพทยศาสตร และศิ ริ ราช พยาบาล ได แยกออกจากจุ ฬาลงกรณ มหาวิ ทยาลั ย พร อมด วย แผนกอิ สระ ๓ แผนก ได แก เภสั ชศาสตร ทั นตแพทยศาสตร และสั ตวแพทยศาสตร แล วรวมกั นเป นมหาวิ ทยาลั ยแพทย- ศาสตร สั งกั ดกระทรวงสาธารณสุ ข ตามนโยบายของจอมพล ป.พิ บู ลสงคราม ในช วงการเปลี่ ยนแปลงนี้ ได เกิ ดสงคราม มหาเอเชี ยบู รพาขึ้ น ความเจริ ญทางการแพทย ของศิ ริ ราชหยุ ด ชะงั กลง เพราะอาคารหลายหลั งถู กระเบิ ดทำลาย เมื่ อสงคราม สงบลง จึ งได เริ่ มฟ นฟู กิ จการต างๆ ของศิ ริ ราชขึ้ นมาใหม ในป พ.ศ. ๒๕๑๒ พระบาทสมเด็ จพระเจ าอยู หั ว รั ชกาล ที่ ๙ โปรดเกล าฯ ให เปลี่ ยนชื่ อมหาวิ ทยาลั ยแพทยศาสตร เป น “มหาวิ ทยาลั ยมหิ ดล” ส วนคณะแพทยศาสตร และศิ ริ ราช พยาบาล ให เปลี่ ยนชื่ อเป น “คณะแพทยศาสตร ศิ ริ ราชพยาบาล” และยั งโปรดเกล าฯ ให ใช ตราประจำพระองค ของสมเด็ จพระ มหิ ตลาธิ เบศร อดุ ลยเดชวิ กรม พระบรมราชชนก เป นตรา มหาวิ ทยาลั ย

ขวา : ตำราแพทย ยุ คต างๆ ของศิ ริ ราช ล าง : ภายในพิ พิ ธภั ณฑ นิ ติ เวช

ตำราเรี ยนในยุ คแรกของการเรี ยนการสอน นั กศึ กษา แพทย จะจดบั นทึ กตามคำบรรยายของอาจารย ต อมาท านได พยายามแต งตำราแพทย และอั ดสำเนาแจก และในป พ.ศ. ๒๔๕๕ ท านได แต งตำราชื่ อ “Practice of Medicine” ซึ่ งจั ด พิ มพ ขึ้ นจำนวนไม มากนั ก สำหรั บให นั กเรี ยนผลั ดกั นอ าน ป จจุ บั นตำราเล มนี้ อยู ในความดู แลของพิ พิ ธภั ณฑ การแพทย ศิ ริ ราช และท านยั งได เขี ยนตำราเพิ่ มเติ มอี ก ๖ เล ม นอกจากนี้ ยั งมี ตำราแพทย ของ ศ.นพ. เอ. จี เอลลิ ส (Prof. Dr. A.G Ellis) ท านเป นแพทย ทางพยาธิ วิ ทยา เข ามาประเทศไทยเมื่ อป พ.ศ. ๒๔๖๒-๒๔๖๔ และได จั ดการเรี ยนการสอนวิ ชาพยาธิ วิ ทยาด วย ต อมารั ฐบาลไทยได ร วมมื อกั บมู ลนิ ธิ ร็ อคกี้ เฟลเลอร ปรั บปรุ งการศึ กษาแพทย ของไทย จึ งได เชิ ญท านมาอี กครั้ งหนึ่ ง เพื่ อมารั บตำแหน งหั วหน าแผนกพยาธิ วิ ทยาและวิ ชาธิ การ (Director of Study) จั ดหลั กสู ตรแพทยศาสตร บั ณฑิ ต และ จั ดการเรี ยนการสอนใหม นอกจากนี้ ท านยั งได เขี ยนตำราทาง การแพทย พยาธิ วิ ทยาเป นภาษาอั งกฤษ ชื่ อ Element of Pathology เป นตำราสำคั ญเล มหนึ่ ง ในเนื้ อหามี การอ างอิ ง ตั วอย างของคนไข หลายรายในศิ ริ ราช ตำราแพทย ในช วงสงครามโลกครั้ งที่ ๒ เป นช วงที่ ตำราแพทย ภาษาอั งกฤษขาดแคลน ศ.นพ. สุ ด แสงวิ เชี ยร เขี ยนตำรากายวิ ภาคภาษาไทยขึ้ นชุ ดหนึ่ ง มี ๘ ตอน ชื่ อ “คู มื อกายวิ ภาคสาตรช วยในการชำแหละสพ” (สะกดตาม ชื่ อหนั งสื อของท าน เป นภาษาไทยสมั ยจอมพล ป. พิ บู ลสงคราม) การเขี ยนตำราชุ ดนี้ เป นไปอย างยากลำบาก ท านต องเร งรี บ เขี ยนหลั งจากเสร็ จการสอนหนั งสื อในเวลากลางวั น ต องพรางไฟ แต งตำราในเวลากลางคื น พอไฟดั บก็ ใช แสงตะเกี ยง เมื่ อได ยิ น เสี ยงระเบิ ดก็ ต องหลบลงท องร องสวน

ตำราแพทย ในยุ คแรก ตำราแพทย ที่ ใช กั นนั้ น เป นของพระอาจวิ ทยาคม นพ. ยอร ช บี . แมคฟาร แลนด (Dr. George B. McFarland) ผู รั บราชการที่ ศิ ริ ราชเมื่ อ พ.ศ. ๒๔๓๕ ในตำแหน งครู ใหญ ฝ ายการแพทย แผนป จจุ บั น และหั วหน าแพทย แผนป จจุ บั น ของโรงเรี ยนแพทยาลั ย ท านมี ความรู ด านภาษาไทยเป นอย าง ดี เพราะเป นลู กมิ ชชั นนารี ชาวอเมริ กั นที่ เกิ ดในสยาม ท านได เขี ยนบทความเรื่ อง อุ ปสรรคการสอนนั กเรี ยนแพทย ในสมั ย โรงเรี ยนแพทยาลั ย มี ความตอนหนึ่ งว า “ ...ความขั ดข องอั นยิ่ งใหญ ในการสอนนั กเรี ยน ในสมั ย เริ่ มต นโรงเรี ยนนั้ น ก็ คื อ ตำราเกี่ ยวกั บการแพทย เพราะตำรา ที่ เป นภาษาไทยไม มี เลยสั กเล มเดี ยว และผู ศึ กษาในสมั ยนั้ นมี พื้ นความรู ต่ ำมาก ไม สามารถอ านตำราภาษาต างประเทศ ได เลย”

ตำราแพทย ยุ คหลั งสงครามโลกครั้ งที่ ๒ จนถึ ง ป พ.ศ. ๒๕๐๐

พิ พิ ธภั ณฑ ในศิ ริ ราช เมื่ อกล าวถึ งพิ พิ ธภั ณฑ คณะแพทยศาสตร ศิ ริ ราชพยาบาล ได จั ดตั้ งพิ พิ ธภั ณฑ ทางการแพทย มากมายหลายแห ง ตั้ งอยู ภายในอาคารของหลายภาควิ ชา ได แก ๑. พิ พิ ธภั ณฑ กายวิ ภาค-คองดอนทางการแพทย ๒. พิ พิ ธภั ณฑ นิ ติ เวชวิ ทยา สงกรานต นิ ยมเสน ๓. พิ พิ ธภั ณฑ และห องปฏิ บั ติ การเรื่ องราวก อนประวั ติ - ศาสตร สุ ด แสงวิ เชี ยร ๔. พิ พิ ธภั ณฑ ประวั ติ การแพทย ไทย อวย เกตุ สิ งห ๕. พิ พิ ธภั ณฑ พยาธิ วิ ทยาเอลลิ ส ๖. พิ พิ ธภั ณฑ ปรสิ ตวิ ทยา ๗. พิ พิ ธภั ณฑ การแพทย ศิ ริ ราช เมื่ อเวลาผ านไป การอาลั ยต อสิ่ งที่ ล วงมาแล ว ย อมไม สามารถเปลี่ ยนแปลงอะไรได แต ถ าเรารู จั กนำมั นมาเป น บทเรี ยนเตื อนตั วเอง หรื อเตื อนให อนุ ชนรุ นหลั ง เป นตั วอย าง ทั้ งดี และเลว ดั งเช นเรื่ องราวการก อตั้ งศิ ริ ราช จากอดี ตถึ ง ป จจุ บั น แม มี อุ ปสรรคต างๆ นานา แต ศิ ริ ราชก็ สามารถพั ฒนา ก าวข ามกาลเวลา พั ฒนาความรู ทางการแพทย จนเจริ ญ ก าวหน าทั ดเที ยมอารยะประเทศ อั นเป นผลให รั ฐบาลมี นโยบายให ประเทศไทยเป น “ศู นย กลางทางการแพทย แห ง เอเชี ยตะวั นออกเฉี ยงใต ” เลยที เดี ยว ขอขอบคุ ณ คุ ณอรรถชั ย ลิ้ มเลิ ศเจริ ญวนิ ช ผู พาผู เขี ยนเยี่ ยมชมพิ พิ ธภั ณฑ ของโรงพยาบาลศิ ริ ราช

ศ.นพ.เฟ อง สั ตย สงวน อาจารย ผู บุ กเบิ กวิ ชาออร โธป ดิ กส ได เขี ยนตำราภาษาไทยชื่ อ “คำบรรยายวิ ชาโอโถป ดิ กกั บโรค กระดู กหั ก และข อเคลื่ อน สำหรั บนั กศึ กษาแพทย ” หนั งสื อ เล มนี้ ได รั บความร วมมื อในการจั ดทำจากนั กศึ กษาแพทย ในป พ.ศ. ๒๔๙๘ ศ.นพ.สวั สดิ์ แดงสว าง และ ศ.นพ.ประดิ ษฐ ตั นสุ รั ต ก็ ได เขี ยนตำราปรสิ ตเล มสำคั ญขึ้ นอี กหนึ่ งเล ม ตำราแพทย ยุ คหลั งพ.ศ. ๒๕๐๐ เป นตำราที่ อาจารย แพทย เขี ยน และจั ดพิ มพ โดยสโมสรนั กศึ กษาแพทย นอกจากนี้ ในวั นที่ ๒๒ กุ มภาพั นธ พ.ศ. ๒๕๑๖ ได จั ดตั้ งคณะกรรมการ แพทยศาสตร ศิ ริ ราชพยาบาล และอนุ มั ติ โครงการตำราศิ ริ ราช มี อาจารย จากภาควิ ชาการต างๆ เป นผู เขี ยน ทำให มี ตำรา ราคาถู กและมี คุ ณภาพ สิ่ งแสดงเพื่ อการศึ กษา จากการที่ รั ฐบาลไทยได ร วมมื อกั บมู ลนิ ธิ ร็ อคกี้ เฟลเลอร ปรั บปรุ งการเรี ยนการสอนวิ ชาแพทย ทางมู ลนิ ธิ ได ส ง ศาสตราจารย ดร. อี .ดี คองดอน (Prof. Dr. E.D .Congdon) มาเป นกำลั งสำคั ญในการพั ฒนาการเรี ยนวิ ชากายวิ ภาคศาสตร เมื่ อป พ.ศ. ๒๔๗๓ ในการประชุ มวิ ชาการเวชกรรม เขตร อนครั้ งที่ ๘ ที่ จุ ฬาลงกรณ มหาวิ ทยาลั ย ศาสตราจารย คองดอน และผู ช วยคื อ อาจารย ลิ้ ม จุ ลละพั นธุ และนั กศึ กษา แพทย รุ นนั้ น ได ร วมกั นชำแหละส วนต างๆ ของร างกายมนุ ษย แล วระบายสี หลอดเลื อด และเส นประสาท ด วยสี น้ ำที่ ละลาย ในไข ขาว (Albuminous paint) และส งไปแสดงในงานประชุ ม วิ ชาการนี้ ต อมาได รวบรวมจั ดแสดงเป นห องพิ พิ ธภั ณฑ หลั งจากท านศาสตราจารย เดิ นทางกลั บสหรั ฐอเมริ กาไปแล ว อาจารย ผู รั บผิ ดชอบภาควิ ชาต างๆ ก็ ยั งรวบรวมสิ่ งแสดงต างๆ เพิ่ มมากขึ้ นเรื่ อยๆ เช น ศ.นพ. สุ ด แสงวิ เชี ยร ผู ดำรงตำแหน ง หั วหน าภาควิ ชากายวิ ภาคศาสตร คณะแพทยศาสตร ศิ ริ ราช พยาบาล ท านได รวบรวมสิ่ งแสดงไว เป นจำนวนมาก และได เป นผู นำวิ ธี ใช สี ทาบ านระบายลงบนสิ่ งแสดง (Brush Lacquer) แล วแช ไว ในสารฟอร มาลี นที่ บรรจุ อยู ในบรรจุ ภั ณฑ พลาสติ ก บรรจุ ภั ณฑ นี้ ยั งสามารถขยายได ตามขนาดสิ่ งของ แม กระทั่ ง ร างกายของคนทั้ งร างก็ บรรจุ ได จากเดิ มที่ จะต องเก็ บไว ใน แอลกอฮอล และอยู ในภาชนะแก วเท านั้ น ทั้ งนี้ เพื่ อเป น อนุ สรณ แห งคุ ณงามความดี ของศาสตราจารย ดร. อี .ดี คองดอน ทางคณะแพทยศาสตร ศิ ริ ราชพยาบาล จึ งได จั ดตั้ ง พิ พิ ธภั ณฑ กายวิ ภาคคองดอนขึ้ น และเป ดในวั นที่ ๑๗ เมษายน พ.ศ. ๒๔๙๑

จดหมายจากนิ สิ ตนั กศึ กษา ที่ มาสมั ครขอรั บทุ น เอสโซ สมโภชกรุ งรั ตนโกสิ นทร ๒๐๐ ป

ผมดี ใจมากที่ เอสโซ เห็ นความสำคั ญ และให การสนั บสนุ น เด็ กเรี ยนดี แต ยากจนที่ อยู ตามต างจั งหวั ด เพราะเป นหนทางที่ ช วยลด ความเหลื่ อมล้ ำทางการศึ กษา ทุ นนี้ ทำให ผมมุ งมั่ น กั บการเรี ยนได อย างเต็ มที่

Esso scholarship helps student’s dream come true

An engineering student at Walailak University, Warunyu Saisawa h a d received Esso-Rattanakosin Bicentennial scholarship twice. The young student tells how Esso scholarship helped his dream come true.

มอบให แก นิ สิ ตนั กศึ กษาระดั บปริ ญญาตรี ที่ มี ผลการเรี ยนดี แต ขาดแคลนทุ นทรั พย และกำลั งศึ กษาในสาขาวิ ศวกรรมศาสตร วิ ทยาศาสตร เทคโนโลยี และพลั งงาน จากสถาบั นอุ ดมศึ กษา ของรั ฐทั่ วประเทศ มาตั้ งแต ป พ.ศ. ๒๕๒๕ ป จจุ บั นมี ผู ที่ เคย ได รั บทุ นนี้ ทั้ งสิ้ นกว า ๑,๗๐๐ คน คุ ณสมบั ติ ของวรั ญู เข าเกณฑ ได รั บทุ นการศึ กษา เนื่ องจากเรี ยนคณะวิ ศวกรรมศาสตร สอบได คะแนนเฉลี่ ยในป การศึ กษาที่ ๑ คื อ ๓.๖ และยั งคงรั กษาคะแนนในระดั บดี จึ งทำให เขาได รั บทุ นเอสโซ สมโภชกรุ งรั ตนโกสิ นทร ๒๐๐ ป ติ ดต อกั น ๒ ป ซ อน คื อในป การศึ กษา ๒๕๕๔ และ ๒๕๕๕ ในระหว างที่ เรี ยนชั้ นป ที่ ๒ และ ป ที่ ๓ “ที่ มหาวิ ทยาลั ย ไม มี ทุ นการศึ กษาจากบริ ษั ทเอกชนด าน พลั งงานเข ามาสนั บสนุ นเลยนะครั บ ซึ่ งผมว าผมโชคดี มากที่ ได รั บทุ นการศึ กษาจากเอสโซ ทุ นแต ละป ที่ ได คื อ ๑๐,๐๐๐ บาท ผมนำไปใช ในการจ ายค าเทอม ซื้ ออุ ปกรณ การเรี ยนต างๆ พอมี ทุ น ก็ ทำให ผมมี สมาธิ ในการเรี ยน และรั กษาคะแนนของ ตั วเองไว ได ” วรั ญู บอกว าความฝ นของเขาคื อ การมี อาชี พออกแบบ โรงงานอุ ตสาหกรรม และเขากำลั งมุ งมั่ นสานฝ นนี้ ให สำเร็ จ แม จะไม มี โอกาสรั บทุ นการศึ กษาจากเอสโซ อี ก เนื่ องจากได รั บ ๒ ป ซ อนแล ว ป นี้ เขาเรี ยนชั้ นป ที่ ๔ และเป นป สุ ดท าย แต เขา ก็ ยั งพยายามหาโอกาสให กั บตั วเองได เรี ยนรู สิ่ งต างๆ โดยใช ความสามารถพิ เศษที่ มี คื อ การเล นฟุ ตบอลและการฝ กฝน ภาษาต างประเทศ เพื่ อหาทางไปเรี ยนต อในประเทศเยอรมนี ให ได “ผมกำลั งเตรี ยมตั วที่ จะสอบเพื่ อชิ งทุ นไปเรี ยนต อต าง ประเทศครั บ และก็ ได ฝ กภาษาอั งกฤษจนคล อง อย างน อยก็ คล องกว าตอนที่ ขึ้ นไปรั บทุ นจากผู บริ หารของเอสโซ ที่ มาจั บมื อ แสดงความยิ นดี กั บผม ตอนนั้ น ผมรู สึ กเสี ยดายโอกาสมาก ที่ ตั วเองพู ดภาษาอั งกฤษไม คล อง จึ งไม สามารถสื่ อสารกั บเขา ได เพราะผมอยากขอบคุ ณที่ บริ ษั ทฯ สนั บสนุ นเด็ กนั กเรี ยน ที่ ยากจน ด อยโอกาส ซึ่ งยั งมี อยู มากในทุ กภาคของประเทศนี้ ” เสี ยงเพลงยั งดั ง และ วรั ญู สายสวะ ก็ ยั งเชื่ อมั่ นใน ความฝ นของเขาที่ จะประสบความสำเร็ จในอาชี พวิ ศวกร “เดิ นต อช าๆ ไม อยากปล อยฝ นให มั นหลุ ดมื อ ที่ สั่ งให ฉั น ไปต อก็ คื อความเชื่ อเท านั้ น ถ าในวั นนี้ เรี่ ยวแรงยั งเหลื อก็ ยั ง ต องฝ น ต องก าวไป”

เพราะ

â´Â á´¹ ÇÑ ²¹Ò

“ชี วิ ตมั นต องเดิ นตามหาความฝ น หกล มคลุ กคลาน เท าไหร มั นจะไปจบที่ ตรงไหน เมื่ อเดิ นเท าไหร มั นก็ ไปไม ถึ ง” เพลง ความเชื่ อ ของวง บอดี้ สแลม คื อเพลงที่ วรั ญู สายสวะ ใช ปลอบขวั ญและให กำลั งใจแก ตั วเองตลอดเวลา ที่ เขาเป นนั กเรี ยน “เรี ยนดี แต ยากจน” ด วยความรั กในการเรี ยน และเป นคนมี วิ นั ย นั บแต เรี ยนชั้ นประถมศึ กษา ชั้ นมั ธยมศึ กษา จนเข าสู ระดั บอุ ดมศึ กษา ความภาคภู มิ ใจของวรั ญู คื อ การเป นเด็ กเรี ยนดี ได เกรดไม เคยต่ ำกว า ๓.๕ วรั ญู สายสวะ ป จจุ บั นอายุ ๒๒ ป มี พี่ น อง ๔ คน เขาเป นลู กคนสุ ดท อง ด วยฐานะทางบ านยากจน พี่ ๆ ต องพา กั นเรี ยนหนั งสื อไปพร อมกั บทำงาน แต คณะที่ วรั ญู เลื อก เรี ยนคื อ คณะวิ ศวกรรมศาสตร เคมี และกระบวนการ มหาวิ ทยาลั ยวลั ยลั กษณ เป นการเรี ยนที่ หนั กและไม สามารถ ปลี กเวลาเพื่ อหางานพิ เศษทำได ช วงเวลาของการเรี ยนป ที่ ๑ ในคณะนี้ เขาต องอดทน เขม็ ดแขม กั บรายได จากครอบครั ว ที่ มี ให ไม มาก เมื่ ออาจารย ที่ ปรึ กษาเห็ นว าเขามี ความลำบาก ในการหาค าเล าเรี ยน จึ งแนะนำให เขาลองสมั ครขอรั บทุ น เอสโซ สมโภชกรุ งรั ตนโกสิ นทร ๒๐๐ ป จาก บริ ษั ท เอสโซ (ประเทศไทย) จำกั ด (มหาชน) โดยทุ นการศึ กษานี้ บริ ษั ทฯ

Four sacred ponds in suphan buri There have been many water resources of which the water was used in Royal ceremonies from the past to the present. Among the most famous resources are the “four sacred ponds in suphan buri.” Their names are Kaew, Ka, Yommana and Kes. Water from the four sacred ponds has been used in royal ceremonies since the Ayutthaya period. In the Rattanakosin period, King Rama 5 visited the four ponds. Nowadays, the four sacred ponds are renovated and reserved as a national archeological site.

บริ เวณทางเข าแหล งน้ ำสระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ อำเภอเมื อง จั งหวั ดสุ พรรณบุ รี

“แหล งน้ ำศั กดิ์ สิ ทธิ์ ” ที่ ใช ในพระราชพิ ธี ของพระมหากษั ตริ ย ตั้ งแต อดี ตมาจนถึ งป จจุ บั นนั้ น มี อยู หลายแหล ง ซึ่ งบางแห งก็ เป นแหล งน้ ำใหม ที่ นำมาใช เพิ่ มเติ มขึ้ นในสมั ยหลั งเมื่ อไม นาน มานี้ แต สำหรั บแหล งน้ ำศั กดิ์ สิ ทธิ์ ตามโบราณราชประเพณี ที่ ใช สื บต อกั นมาอย างยาวนานที่ สุ ดแห งหนึ่ ง คงได แก แหล ง น้ ำศั กดิ์ สิ ทธิ์ ที่ มี ชื่ อว า “สระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ ” แห งเมื องสุ พรรณบุ รี ที่ มี เรื่ องราวและหลั กฐานทางประวั ติ ศาสตร ที่ น าสนใจอย างยิ่ ง

สระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่

â´Â ÍÃØ ³ÈÑ ¡´Ôì ¡Ôè §Á³Õ

ตำนานเรื่ องเล าของชาวบ าน นิ ทานเชิ งตำนานเล าถึ งสระศั กดิ์ สิ ทธิ์ แห งนี้ ว า ครั้ งหนึ่ ง มี เจ าเมื องผู ครองนครองค หนึ่ ง มี ธิ ดา ๔ องค ชื่ อ แก ว คา ยมนา และ เกต พระธิ ดาสามองค แรกมี สวามี เป นคนธรรมดา แต ธิ ดาองค สุ ดท องมี สวามี เป นลิ งเผื อก ต อมาเมื่ อเจ าเมื องรู ว าตนเองชราภาพลงมาก จึ งคิ ดจะ ยกเมื องให กั บลู กเขยครองแทน โดยตั้ งกติ กาว า ให พระธิ ดา ช วยกั นขุ ดสระให เสร็ จภายใน ๗ วั น ผู ใดขุ ดสระได ใหญ ที่ สุ ด ก็ จะให สวามี ของธิ ดาองค นั้ นเป นเจ าเมื องแทน ธิ ดาและสวามี ๓ คู แรก ต างช วยกั นขุ ดสระ ยกเว นธิ ดา องค สุ ดท องที่ ต องขุ ดเพี ยงคนเดี ยว และก็ ยั งถู กพวกพี่ กลั่ นแกล ง โดยนำดิ นมาถมใส จนกระทั่ งในคื นสุ ดท าย ธิ ดาเกตจึ งอ อน วอนให ลิ งเผื อกช วยเหลื อ พญาลิ งจึ งพาพลพรรคลิ งมาช วยขุ ด จนได สระใหญ กว าสระของธิ ดาผู พี่ ทั้ งสาม และยั งทำเป นเกาะ กลางน้ ำปลู กต นเกตเพื่ อเป นสั ญลั กษณ ไว ด วย พอรุ งเช า เจ าเมื องเกิ ดสวรรคตไปก อน บรรดาเสนา อำมาตย พิ จารณากั นแล ว เห็ นว า สระของเกตกั บลิ งเผื อก ใหญ กว าของคู อื่ น จึ งมี มติ มอบราชสมบั ติ ให ครอบครองแทน ธิ ดาองค พี่ ทั้ งสามและสวามี ไม พอใจ จึ งขโมยพระขรรค ศั กดิ์ สิ ทธิ์ หนี ไป พญาลิ งเผื อกออกติ ดตามไปทั นกั นที่ สระเกต พวกพี่ จึ งขว างพระขรรค ลงสระ บั งเอิ ญถู กต นเกตขาดสะบั้ น ล มลง และพระขรรค ก็ จมสู ญหายไปด วย ตั้ งแต นั้ นมาสระ ดั งกล าวจึ งกลายเป นสระศั กดิ์ สิ ทธิ์ เนื่ องจากมี พระขรรค ศั กดิ์ สิ ทธิ์ อยู ภายในสระแห งนี้ ตำนานดั งกล าว คงเป นการแต งขึ้ นโดยผู คนในรุ นหลั ง เพื่ อเล าถึ งความศั กดิ์ สิ ทธิ์ ของสระทั้ งสี่ ซึ่ งเรื่ องเล าประเภทนี้ ถื อเป นขนบอย างหนึ่ งที่ มั กพบอยู เสมอในสั งคมไทยครั้ งอดี ต เพื่ อแสดงให เห็ นถึ งมู ลเหตุ แห งความศั กดิ์ สิ ทธิ์ ของบริ เวณพื้ นที่ ต างๆ นั่ นเอง

ภู มิ สถานของสระโบราณทั้ งสี่ สระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ ตั้ งอยู ที่ บ านท าเสด็ จ ตำบลสระแก ว อำเภอเมื อง จั งหวั ดสุ พรรณบุ รี ห างจากตั วเมื องสุ พรรณบุ รี มาทางทิ ศตะวั นตกเฉี ยงเหนื อ ประมาณ ๑๘ กิ โลเมตร โดยอยู ใกล กั บลำน้ ำท าว า ซึ่ งเป นลำน้ ำสายเก าของแม น้ ำสุ พรรณบุ รี สระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ ประกอบด วย สระน้ ำโบราณทรง สี่ เหลี่ ยมผื นผ า จำนวน ๔ สระอยู ในปริ มณฑลเดี ยวกั น มี ชื่ อว า สระแก ว สระคา สระยมนา และ สระเกษ โดย สระแก ว อยู ด านเหนื อสุ ด ถั ดลงมาเป น สระคา ส วน สระยมนา อยู ทาง ทิ ศตะวั นตกของ สระคา และด านล างทางทิ ศใต เป นที่ ตั้ งของ สระเกษ ที่ มี ขนาดใหญ ที่ สุ ด นอกจากนี้ ในป จจุ บั นยั งพบสระ ขนาดเล็ กอี ก ๒ สระ ตั้ งอยู ระหว างสระยมนา และสระเกษ บางท านเรี ยกว า สระอมฤต ๑ และ ๒ แม ว าตำแหน งของสระ ทั้ งสองแห งนี้ จะปรากฏอยู ในผั งของกรมศิ ลปากร มาตั้ งแต ป พ.ศ.๒๕๐๙ แล ว แต กลั บไม ปรากฏอยู ในเอกสารจดหมายเหตุ รุ นเก าแต อย างใด จึ งสั นนิ ษฐานว าน าจะเป นสระที่ ขุ ดขึ้ นใหม ในระยะหลั ง และมิ ได มี ความสั มพั นธ กั บสระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ แต อย างใด บริ เวณใกล กั บสระเกษ มี คั นดิ นอยู ๑ แนว กล าวกั นว า แนวคั นดิ นดั งกล าวนี้ มี ทอดตั วยาวไปทางทิ ศใต จนถึ งเมื องเก า แต ป จจุ บั นถู กไถรื้ อปรั บพื้ นที่ จนเกื อบสิ้ นสภาพแล ว คงเหลื อ เพี ยงไม มากนั ก ด านบนของคั นดิ นมี เจดี ย ที่ สร างใหม เมื่ อ ประมาณ ๔๐ ป ตั้ งอยู อย างไรก็ ตามผลจากการขุ ดแต งทาง โบราณคดี ของกรมศิ ลปากร เมื่ อป พ.ศ. ๒๕๔๙ พบว าด านล าง ของเจดี ย มี ฐานโบราณสถาน ๑ หลั ง ก อด วยอิ ฐ ลั กษณะคล าย ฐานของมณฑป แต ไม สามารถศึ กษารู ปแบบที่ สมบู รณ ได เนื่ องจากพบหลั กฐานหลงเหลื ออยู ค อนข างน อย

แหล งน้ ำศั กดิ์ สิ ทธิ์ ในพระราชพิ ธี ที่ หลากหลาย สระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ ของเมื องสุ พรรณบุ รี เป นแหล งน้ ำ ศั กดิ์ สิ ทธิ์ ตามโบราณราชประเพณี ที่ ใช เป นน้ ำสรงมุ รธาภิ เษก ของพระมหากษั ตริ ย ในพระราชพิ ธี บรมราชาภิ เษก มาตั้ งแต สมั ยอยุ ธยาสื บต อกั นมาจนถึ งสมั ยรั ตนโกสิ นทร โดยมี เอกสาร จดหมายเหตุ ระบุ เอาไว อย างชั ดเจน ขั้ นตอนทั่ วไปในการนำ น้ ำศั กดิ์ สิ ทธิ์ จากสระทั้ งสี่ จะมี การทำพิ ธี พลี กรรมตั กน้ ำ แล วจึ ง ประกอบพิ ธี เสกน้ ำด วยพระพุ ทธมนต หรื อเทพมนต เพื่ อความ เป นสวั สดิ มงคล ในลำดั บต อไป ก อนที่ จะนำไปผสมกั บน้ ำจาก แหล งน้ ำศั กดิ์ สิ ทธิ์ แห งอื่ นเพื่ อนำไปเข าใช ในพระราชพิ ธี อั นเป น มงคลต างๆ แต เดิ มน้ ำจากสระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ คงใช เฉพาะในพระราช- พิ ธี หรื อรั ฐพิ ธี สำคั ญ ดั งเช น พระราชพิ ธี บรมราชาภิ เษก พระ ราชพิ ธี มหาอุ ปราชาภิ เษก และพระราชพิ ธี ถื อน้ ำพิ พั ฒน สั ตยา ซึ่ งพระราชพิ ธี เหล านี้ ล วนมี ความสำคั ญระดั บสู งทั้ งสิ้ น สำหรั บขั้ นตอนในการพลี กรรมตั กน้ ำจากสระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ นั้ น เอกสารจดหมายเหตุ แต เดิ มไม ได ระบุ ขั้ นตอนที่ ชั ดเจน เท าใดนั ก แต มาพบในจดหมายเหตุ ครั้ งรั ชกาลที่ ๔ เมื่ อ พ.ศ. ๒๔๐๗ ที่ ให รายละเอี ยดขั้ นตอนเอาไว ว า เมื่ อจะกระทำพิ ธี ตั กน้ ำ ได ให หมอยอดสี่ กรมช าง และขุ นพิ ไชยฤกษ โหร เชิ ญ ท องตราออกมายั งพญาสุ พั นและกรมการ โดยให จั ดการปลู ก ศาลที่ สระๆ ละศาล และจั ดบายศรี ๔ สำรั บ ศี รษะสุ กร ๔ ศี รษะ เครื่ องกระยาบวช และให จั ดผ าขาว เพื่ อให โหรนุ งห ม จากนั้ นเมื่ อถึ งวั นที่ กำหนดก็ ให พญาสุ พั นและกรมการพร อมกั บ หมอยอดสี่ และขุ นพิ ไชยฤกษ ออกไปที่ สระเพื่ อตั้ งการบวงสรวง เมื่ อโหรบอกฤกษ แล วให ยิ งป นเป นสั ญญาน จึ งตั กน้ ำจากสระ ทั้ งสี่ ที่ ใสสะอาดดี ใช ผ าขาวกรองอย าให มี ผง นำน้ ำใส ในกระถาง เอาผ าขาวป ดปากกระถางแล วเอาเชื อกผู กประทั บตราให มั่ นคง และมอบให หมอยอดสี่ กั บขุ นพิ ไชยฤกษ นำเข าไปยั งกรุ งเทพ โดยเร็ ว

สมุ ดไทดำ จดหมายเหตุ รั ชกาลที่ ๔ จ.ศ.๑๒๑๗ เลขที่ ๖๘ เรื่ อง หนั งสื อถึ งพระยาสุ พรรณบุ รี ให นายกองช างถื อหนั งสื อมาต องพระราชประสงค น้ ำ (สำเนาภาพจาก สำนั กหอสมุ ดแห งชาติ กรมศิ ลปากร)

รั ชกาลที่ ๕ กั บการเสด็ จประพาสสระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ เมื่ อวั นที่ ๒๑ ตุ ลาคม พ.ศ.๒๔๕๑ พระบาทสมเด็ จ พระจุ ลจอมเกล าเจ าอยู หั ว ได เสด็ จพระราชดำเนิ นมายั งสระ ศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ ของเมื องสุ พรรณบุ รี ในครั้ งนั้ นทรงมี พระราช หั ตถเลขา พระราชทานไปยั งสมเด็ จพระบรมโอรสาธิ ราชฯ สยามมกุ ฎราชกุ มาร ซึ่ งมี เรื่ องเกี่ ยวกั บสระศั กดิ์ สิ ทธิ์ อยู ด วย ในที่ นี้ ขอคั ดสำเนาจากต นฉบั บพระราชหั ตถเลขาพระบาท สมเด็ จพระจุ ลจอมเกล าเจ าอยู หั ว ที่ เก็ บรั กษาไว ที่ สำนั กหอ จดหมายเหตุ แห งชาติ โดยรั กษาอั กขรวิ ธี ตามต นฉบั บเดิ ม ดั งนี้

อย างกวดขั น เพราะเหตุ ที่ มี เจ าแผ นดิ นเมื องใกล เคี ยงมาลั ก ตั กน้ ำไปกระทำอภิ เษก จนกระทั่ งเมื่ อเร็ วๆนี้ พรเจ ากาวิ โลรส เปนพรเจ าขึ้ นใหม ๆ ได ให มาลั กน้ ำสี่ สระนี้ ขึ้ นไปทำอภิ เศกเปน ข อหนึ่ งในคำที่ ต องหาว าเปนขบถ “ลั ทธิ ที่ ถื อน้ ำสระเปนน้ ำอภิ เษกนี้ ปรากฏชั ดว า เปนตำรา พราหมณ เช นกั บมหาภาระตะ อรชุ ณต องไปเที่ ยวปราบปราม เมื องทั้ งปวง แลสรงน้ ำในสระที่ เมื องนั้ นห ามหวงตลอดจนถึ ง สระในป าพรหิ มพานต เปน ๖๔,๖๕ สระ จึ งได มาทำอั ศวเมศ ซึ่ งเปนพิ ธี สำหรั บเปนจั กรพรรดิ แต เหตุ ไฉนที่ สี่ สระนี้ จึ งขลั งนั ก ไม ปรากฏ คงจะมี ตั วครู บาที่ สำคั ญเปนที่ นั บถื อทั่ วไป มาขุ ดสระ แลมาผู กเวทมนต ไว อย างหนึ่ งอย างใด ราษฎรในเมื องนี้ มี ความกลั วเกรงเปนอั นมาก น้ ำในสระก็ ไม ใช ปลาในสระก็ ไม กิ น มี หญ าขึ้ นรกเต็ มอยู ในสระ มี จรเข อยู ทั้ งสี่ สระ ได ทราบมาแรก ที่ ทู ลกระหม อมรั บสั่ งว าน้ ำท วมถึ ง แต เวลานี้ ซึ่ งเปนเวลาน้ ำมาก พอปริ่ มๆ ไม ท วม เห็ นจะเปนบางป จึ งจะท วม แต น้ ำล นขอบสระ ทางที่ เดิ นต องพู นขึ้ นหน อยหนึ่ งแต กระนั้ นก็ ชื้ นๆ น าจะท วม ได จริ ง น้ ำสระคา สระยมนาไม สู สอาดมี สี แดง แต น้ ำสระแก ว สระเกษใสสอาด “ได หยุ ดบวงสรวงแลตั กน้ ำแล วขึ้ นไปกิ นเข า พรยาสุ นทร บุ รี เลี้ ยงที่ บนคั นดิ น ชาวสุ พรรณอยู ข างจะ เปนคนนั บถื อ เจ านายจั ด นั บถื อบู ชาอธิ ฐานได จะถวายอไรเจ าดู เหมื อนจะ ได บุ ญที่ สุ ดจนเสื่ อที่ สานมาสำหรั บให นั่ งก็ มี คำอธิ ฐานติ ด ใกล ไปข างพรพุ ทธเจ ามากกว าอย างอื่ น “เมื่ อวานนี้ มี ผู หญิ งแก คนหนึ่ งลงเรื อ มี ต นไม ตั้ งมาในเรื อ พายตามมา แต ไม ได ช อง พึ่ งมาได ช องวั นนี้ นำต นไม นั้ นเข ามา ให เปนต นโพ ถามว าเหตุ ใดจึ งได เอาต นโพนี้ มาให บอกว า ต นโพนี้ เกิ ดขึ้ นที่ ท านไม เข าใจถามว าเหตุ ไรจึ งว าเช นนั้ น บอกว า ได ไปซื้ อท านที่ อยู ในกระจกไปติ ดไว ที่ เรื อน ต นโพก็ งอกขึ้ นบน หลั งหี บที่ ตรงรู ปนั้ นเปน ๗ ต น จึ งได เอากากมพร าวแลดิ นมา ประกอบเข าไว สู งถึ ง ๒ ศอกเศษ พอเสด็ จจึ งได นำมาให เห็ นว าเข าที ดี อยู จึ งได ให เอาไปด วย ได แยกออกเปนต นปลี ก ๓ ต น รวมเปนกอ ๔ ต นไว กอหนึ่ ง ปลู กประจำสระทั้ งสี่ เปน ที่ รฤกว าได ขึ้ นไปถึ งทั้ งสี่ นั้ น...”

แนวคั นดิ นใกล กั บสระเกษ ด านล างมี ฐานอาคารก อด วยอิ ฐ แต เจดี ย ด านบนเป นสิ่ งก อสร างใหม

“... ที่ สระนั้ นมี สั ญฐานต างๆ อยู อย างไม เปนระเบี ยบ ตรงทางที่ ขึ้ นไปถึ งสระคาก อน สระยมนาอยู ข างเหนื อ สระแก ว อยู ตวั นตกเกื อบจะตรงกั บสระคา สระเกษอยู ข างใต แนวเดี ยว กั บสระแก ว แลเห็ นปรากฏว าเปนสระที่ ขุ ด มี เจดี ย ซึ่ งว ามี พร รู ปหนึ่ ง ไล เลี ยงเอาชื่ อไม ได ไปก อเสริ มฐานของเก า ที่ สระคา แห งหนึ่ ง สระยมนาแห งหนึ่ ง ที่ สระแก วเปนศาลเจ า ที่ ซึ่ งสำหรั บ บวงสรวงก อนตั กน้ ำสรง แต ที่ สระเกษนั้ นมี คั นดิ นสู งยาวไปมาก ที่ บนนั้ นมี รากก อพื้ นดิ นสู งจะเปนเจดี ย มณฑป ซึ่ งถู กแก แต ไม สำเร็ จ สงไสยว าที่ เหล านี้ น าจะเปนเทวสถานมิ ใช วั ด สระที่ ขุ ดไว เหล านี้ เปนสระสำหรั บพราหมณ ลงชุ บน้ ำ ให ผ าเป ยกเสี ย ก อนที่ จะเข าไปมั สการตามลั ทธิ สาศนาพราหมณ จึ งจะได เปน สระที่ ศั กดิ์ สิ ทธิ์ คั นดิ นที่ กล าวนี้ ว ามี ยาวไปมาก น าจะเปนถนน ถึ งเมื องเก า ที่ นี่ น าจะเปนเทวสถานวั ดพราหมณ ที่ ศั กดิ์ สิ ทธิ์ แห งหนึ่ งมาแต สุ พรรณเก า จึ งได ใช น้ ำนี้ เปนน้ ำอภิ เษกสื บมา แต โบราณ ก อนพรพุ ทธสาศนามาประดิ ษฐานในประเทศแถบนี้ มี เรื่ องที่ เกี่ ยวถึ งหลายเรื่ อง เช นพรเจ าประทุ มสุ ริ วงษ เปนเจ าที่ เกิ ดในดอกบั ว มาแต ประเทศอิ นเดี ย อั นเปนเจ าแผ นดิ นที่ ๑ ที่ ๒ ในวงษ พรอิ นทร ที่ ครองกรุ งอิ นทป ถพรนครหลวงเจ า ของพรนครวั ด ก อนพุ ทธสาศนากาลจะราชาภิ เศกต องให มา ตั กน้ ำสี่ สระนี้ ไป แลในการพรราชาพิ ธี อภิ เศกต างๆ ต องใช น้ ำ สี่ สระนี้ พรเจ าสิ นธพอมริ นทรพรยาแกรกราชาภิ เศก กรุ งละโว ประมาณ ๑๔๐๐ ป ก็ ว าใช น้ ำสี่ สระนี้ ราชาภิ เศก พรเจ าอรุ ณ มหาราชกรุ งศุ โขทั ยจะทำการราชาภิ เศกก็ ต องลงมาตี เมื อง เหล านี้ ให อยู ในอำนาจ แล วจึ งตั กน้ ำไปราชาภิ เศก จึ งเปน ธรรมเนี ยมเจ าแผ นดิ นสยามทุ กพระองค สรงมุ รธาภิ เศกแรก เสวยราชแลตลอดมาด วยน้ ำสี่ สระนี้ มี เลขประจำเฝ าสระรั กษา

อ างอิ ง ๑. ทรงสรรค นิ ลกำแหง, “น้ ำศั กดิ์ สิ ทธิ์ ” โลกประวั ติ ศาสตร ป ที่ ๖ ฉบั บที่ ๑ (มกราคม – มี นาคม) ๒๕๔๓, หน า ๕-๑๘ ๒. นุ ชนารถ กิ จงาม (บรรณาธิ การ) “น้ ำศั กดิ์ สิ ทธิ์ (ภาคผนวก๓) “ พระราชพิ ธี บรมราชาภิ เษก : ประวั ติ ศาสตร จากจารี ตประเพณี จากพระราชนิ พนธ “ยอพระเกี ยรติ พระบาทสมเด็ จพระพุ ทธเลิ ศหล า นภาลั ย รั ชกาลที่ ๒” พระราชนิ พนธ ในพระบาทสมเด็ จพระนั่ งเกล า เจ าอยู หั ว รั ชกาลที่ ๓ , กรุ งเทพ : บริ ษั ทเอดิ สั น เพรสโพรดั กส จำกั ด, ๒๕๔๖ ๓. ตรี อมาตยกุ ล, “สระแก ว สระคา สระยมนา สระเกต” โบราณวิ ทยา เรื่ องเมื องอู ทอง ,พระนคร : ห างหุ นส วนจำกั ดศิ วพร, ๒๕๐๙ ๔. ส.พลายน อย, “น้ ำสรงมุ รธาภิ เษก “ศิ ลปวั ฒนธรรม ป ที่ ๑๓ ฉบั บ ที่ ๗ (พฤษภาคม ๒๕๓๕) ,หน า ๑๐๔-๑๑๓ ๕. มนั ส โอภากุ ล, ประวั ติ ศาสตร และโบราณคดี เมื องสุ พรรณบุ รี กรุ งเทพ : จิ นดาสาส นการพิ มพ , ไม ปรากฏป พิ มพ ๖. วารุ ณี โอสถารมย , เมื องสุ พรรณบนเส นทางการเปลี่ ยนแปลงทาง ประวั ติ ศาสตร พุ ทธศตวรรษที่ ๘ – ต น พุ ทธศตวรรษที่ ๒๕ , กรุ งเทพ : โรงพิ มพ มหาวิ ทยาลั ยธรรมศาสตร , ๒๕๔๗ ๗. อั ตถสิ ทธิ์ สุ ขขำ และ เยาวลั กษณ บุ นนาค , รายงานเบื้ องต น การดำเนิ นงานทางโบราณคดี สระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ ประจำป งบประมาณ ๒๕๔๙ , เอกสารพิ มพ คอมพิ วเตอร , ๒๕๔๙ เอกสารชั้ นต น ๑. หอวชิ รญาน แผนกตั วเขี ยนและจารึ ก หอสมุ ดแห งชาติ , จดหมายเหตุ รั ชกาลที่ ๔ จ.ศ.๑๒๑๗ (พ.ศ.๒๓๙๘) เลขที่ ๖๘ เรื่ องหนั งสื อถึ งพระยาสุ พรรณบุ รี ให นายกองช างถื อหนั งสื อมา ต องพระประสงค น้ ำ ๒. หอวชิ รญาน แผนกตั วเขี ยนและจารึ ก หอสมุ ดแห งชาติ , จดหมายเหตุ รั ชกาลที่ ๔ จ.ศ.๑๒๒๒ (พ.ศ.๒๔๐๓) เลขที่ ๑๕๙ เรื่ องหนั งสื อพระศรี สหเทพราช ปลั ดกรมมหาดไทยมาถึ งพญาสุ พั น ๓. หอวชิ รญาน แผนกตั วเขี ยนและจารึ ก หอสมุ ดแห งชาติ , จดหมายเหตุ รั ชกาลที่ ๔ จ.ศ. ๑๒๑๖ (พ.ศ.๒๓๙๗) เลขที่ ๔๑ เรื่ องร างตราถึ งพระยาสุ พรรณ เร งให ทำพระปรางค ทั้ งสี่ สระ ๔. หอจดหมายเหตุ แห งชาติ , จดหมายเหตุ รั ชกาลที่ ๔ จ.ศ. ๑๒๒๖ เลขที่ ๖๑ เรื่ องสารตราถึ งเมื องสุ พั น ให หมายขุ นพิ ไชย ฤกษ โหร ออกไปตั กน้ ำ สระแก ว คา ยมนา เกษ ป ชวด ๕. หอจดหมายเหตุ แห งชาติ , ใบบอกเมื องสุ พรรณบุ รี วั นอาทิ ตย ที่ ๑๕ กั นยายน ร.ศ.๑๐๘ รหั สเอกสารที่ ร.๕ ม.๒.๑๒ ก/๔ ๖. หอจดหมายเหตุ แห งชาติ ,ข าวตั ดหนั งสื อพิ มพ (๒ พ.ค. ๒๔๗๑ – ๑๖ พ.ย. ๒๔๗๒) รหั สเอกสาร ร.๗ ม.๒๖.๕ ก/๙

สระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ ในอดี ต พื้ นที่ บริ เวณแหล งน้ ำสระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ ซึ่ งมี ความสำคั ญ มาตั้ งแต สมั ยอยุ ธยานั้ น สั นนิ ษฐานว าคงมี การแต งตั้ งเจ าหน าที่ ผู ดู แลรั กษาสระมาตั้ งแต แรก เพื่ อป องกั นไม ให เจ าเมื องอื่ นมา ลั กลอบตั กน้ ำไปใช แต ก็ ไม ปรากฏรายชื่ อผู รั กษาสระอย าง ชั ดเจน ต อมาในสมั ยรั ชกาลที่ ๓-๔ เริ่ มพบเอกสารจดหมายเหตุ กล าวถึ ง ชื่ อของ “ขุ นคงคา” ว าเป นผู ดู แลรั กษาสระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ โดยมี เลกในสั งกั ดจำนวนหนึ่ งในเขตชุ มชนโดยรอบ เพื่ อ ช วยกั นดู แลรั กษาสระเหล านี้ สำหรั บตำแหน งพนั กงานดู แลพิ ทั กษ สระนั้ น มี การรั บ ราชการติ ดต อกั นเรื่ อยมา จนกระทั่ งถึ งรั ชกาลพระบาทสมเด็ จ พระปกเกล าเจ าอยู หั ว จึ งได ยุ บเลิ กตำแหน งดั งกล าว

อรุ ณศั กดิ์ กิ่ งมณี จบการศึ กษาปริ ญญาตรี และโท จากคณะโบราณคดี มหาวิ ทยาลั ยศิ ลปากร สนใจเป นพิ เศษเกี่ ยวกั บเรื่ องเทพฮิ นดู รวมถึ งประติ มานวิ ทยาของพุ ทธและฮิ นดู ป จจุ บั นรั บราชการตำแหน ง นั กโบราณคดี ชำนาญการพิ เศษ สำนั กศิ ลปากรที่ ๒ สุ พรรณบุ รี

บน : เจ าพ อเทพารั กษ ที่ ประดิ ษฐานภายในศาล ล าง : ศาลเจ าพ อเทพารั กษ (สร างใหม ) ภายในบริ เวณสระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่

บนซ าย : พิ ธี พลี กรรมตั กน้ ำ เพื่ อนำไปประกอบพิ ธี เสกน้ ำพระพุ ทธมนต เนื่ องในโอกาสพระราชพิ ธี มหามงคลเฉลิ มพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา กระทำพิ ธี ตั กน้ ำที่ สระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ เมื่ อวั นที่ ๒ พฤศจิ กายน ๒๕๕๐ ล างซ าย : สมุ ดไทดำ จดหมายเหตุ รั ชกาลที่ ๔ จ.ศ.๑๒๑๖ เลขที่ ๔๑ เรื่ อง ร างตราถึ งพระยาสุ พรรณ เร งให ทำพระปรางค ทั้ งสี่ สระ (สำเนาภาพจาก สำนั กหอสมุ ดแห งชาติ กรมศิ ลปากร)

ป จจุ บั นของสระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่

สระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ งสี่ ได รั บการประกาศขึ้ นทะเบี ยนเป น โบราณสถานสำคั ญของชาติ ตั้ งแต ป พ.ศ.๒๔๗๘ และมี การ กำหนดเขตที่ ดิ นโบราณสถาน เมื่ อป พ.ศ.๒๕๔๘ โดยประกาศ ในราชกิ จจานุ เบกษา เล ม ๑๒๒ ตอนพิ เศษ ๙๘ ง. วั นที่ ๒๒ เมษายน ๒๕๔๘ มี พื้ นที่ โบราณสถานประมาณ ๔๕ ไร ๗๐ ตารางวา เมื่ อราวป พ.ศ. ๒๕๑๓-๒๕๑๔ กรมศิ ลปากรได ดำเนิ นการ ขุ ดลอกสระศั กดิ์ สิ ทธิ์ มาแล วครั้ งหนึ่ งและปลู กต นไม เพิ่ มเติ มกว า ๘๐๐ ต น แต เมื่ อเวลาผ านมานาน สภาพของสระศั กดิ์ สิ ทธิ์ ก็ ทรุ ดโทรมลงไปอี ก จนในป พ.ศ.๒๕๔๙ จั งหวั ดสุ พรรณบุ รี ร วมกั บสำนั ก ศิ ลปากรที่ ๒ สุ พรรณบุ รี กรมศิ ลปากร ได ดำเนิ นการอนุ รั กษ และพั ฒนาโบราณสถานแห งนี้ ขึ้ นอี กครั้ งโดยทำการขุ ดลอก สระทั้ งหมด รวมถึ งปรั บปรุ งสภาพภู มิ ทั ศน ให มี ความงดงาม อี กทั้ งยั งได มี การถ ายโอนภารกิ จขั้ นพื้ นฐานในการบำรุ งรั กษา ให กั บเทศบาลตำบลท าเสด็ จเป นผู ดู แลรั กษา ซึ่ งทางเทศบาล ตำบลท าเสด็ จก็ ได ดู แลรั กษาพื้ นที่ ได เป นอย างดี ยิ่ ง ทำให แหล งน้ ำศั กดิ์ สิ ทธิ์ ทั้ ง ๔ สระ มี ความงดงามและทรงคุ ณค า ดั งที่ ปรากฏอยู ในป จจุ บั นนี้

ออกดอกขาวโพลนละลานตา

ดอกบานเต็ มพุ ม

The world’s smallest jasmine EVER.

กลี บดอกขาวบริ สุ ทธิ์

Few Thai people would know

that jasmine is not native to Thailand. And who will know that this land of smile is a birthplace of the world’s smallest jasmine called “Siamese Jasmine” with only 25 centimeters height? Dr. Piya Chalermgrin, specialist from Thailand Institute of Scientific and Technological Research, tells us all the details of the endemic “Siamese Jasmine.”

มะลิ ที่ สุ ด

ส วนในประเทศไทย ก็ มี มะลิ ที่ เป นพื ชพื้ นเมื องของไทย อยู มากมายถึ ง ๓๔ ชนิ ด ขึ้ นกระจายอยู นั บตั้ งแต พื้ นราบ ชายหาด ไปจนถึ งยอดดอย หรื อขึ้ นอยู ในป า คนไทยจึ งเรี ยกว า มะลิ ป า มะลิ เลื้ อย หรื อมะลิ เขี้ ยวงู เรี ยกแต ละชนิ ดซ้ ำกั นไปมา แยกไม ออกว าชนิ ดไหนเป นชนิ ดไหน ต างจากชนิ ดอื่ นอย างไร แต ไม เป นไรครั บ วั นนี้ จะขอนำท านไปสั มผั สกั บ มะลิ สยาม หนึ่ งเดี ยวของไทย ที่ มี ลั กษณะโดดเด นแตกต างจากชนิ ดอื่ น อย างเด นชั ด ขอเชิ ญทุ กท านไปรู จั ก มะลิ ต นเล็ กที่ สุ ดในโลกกั นเลยครั บ เมื องไทยในอดี ต มี นั กสำรวจต างชาติ ท านหนึ่ ง ชื่ อ หมอคาร (A.F.G. Kerr) เป นนายแพทย ชาวไอริ ชที่ มี ชี วิ ตอยู ในช วงป พ.ศ. ๒๔๒๐-๒๔๘๕ ท านได เดิ นทางเข ามาในประเทศไทย ในป พ.ศ. ๒๔๔๕ รั บราชการอยู ที่ จั งหวั ดเชี ยงใหม มี ความ สนใจกล วยไม ป าเป นอย างมาก ได ใช เวลาว างศึ กษาจนเชี่ ยวชาญ และยั งได เดิ นทางไปสำรวจพรรณไม อื่ นๆ ที่ อยู ใกล เคี ยงกั บ จั งหวั ดเชี ยงใหม เมื่ อวั นที่ ๒ กุ มภาพั นธ พ.ศ. ๒๔๕๕ ท านได เดิ นทางมา ที่ อำเภอแม ทา จั งหวั ดลำพู น ได เก็ บตั วอย างของมะลิ ชนิ ดหนึ่ ง ในพื้ นที่ ระดั บความสู ง ๔๕๐ เมตร แล วส งไปให ศาสตราจารย วิ ลเลี่ ยม แกรนท เครบ (William Grant Craib) ตรวจสอบชื่ อ ที่ หอพรรณไม คิ ว ประเทศอั งกฤษ พบว าเป นมะลิ ชนิ ดใหม นั บ เป นการค นพบครั้ งแรกในประเทศไทย จึ งตั้ งชื่ อให เป นเกี ยรติ กั บประเทศไทย ว า Jasminum siamense Craib หมายถึ ง มะลิ ที่ พบครั้ งแรกในประเทศสยาม (ชื่ อเรี ยกประเทศไทยใน สมั ยนั้ น) แล วตี พิ มพ รายงานการตั้ งชื่ อในป พ.ศ. ๒๔๕๖ ต อมาเมื่ อวั นที่ ๑ กั นยายน พ.ศ. ๒๔๖๓ ท านได รั บการแต งตั้ ง ให รั บราชการเป นนั กพฤกษศาสตร และเป นเจ ากรมท านแรก ของกองตรวจพั นธุ รุ กขชาติ เดิ นทางไปสำรวจพรรณไม ทั่ ว ประเทศ ต นเล็ ก แต ดอกไม เล็ ก มะลิ สยาม เป นมะลิ ต นเล็ กที่ สุ ดในโลก ต นมี ลั กษณะเป น พุ มเตี้ ย สู งเพี ยง ๒๕ เซนติ เมตร จึ งเหมาะสมที่ จะปลู กเป น ไม กระถาง ตั้ งประดั บอยู หน าบ าน และเมื่ อถึ งช วงออกดอก ในเดื อนมกราคมถึ งเดื อนพฤษภาคม จะประจั กษ ได ว า มะลิ สยาม ที่ มี ต นขนาดเล็ กที่ สุ ดในโลกนั้ น กลั บเบ งบานดอกขนาด ใหญ มี เส นผ านศู นย กลางถึ ง ๓-๔ เซนติ เมตร เรี ยกได ว า ต นเล็ กแต ดอกใหญ ทำไมถึ งชื่ อมะลิ สยาม ตามเรื่ องราวอั นน าพิ ศวงของการสำรวจพรรณไม

ในโลก

มะลิ คื ออะไร เมื่ อกล าวถึ ง “มะลิ ” บางคนอาจจะนึ กไปถึ งแม มะลิ ... ชื่ อของแม ฮิ ปโปลู กดกที่ อยู ในสวนสั ตว หรื อนึ กไปถึ งนมตรา มะลิ .. ขาวข น หวานมั น ซึ่ งก็ ห ามความคิ ดใครไม ได แต คนไทย ส วนใหญ คงจะนึ กถึ ง ดอกไม สี ขาว กลิ่ นหอม แล วก็ นึ กต อไป ถึ งพวงมาลั ยคล องคอรั บแขก พวงมาลั ยคล องหน ารถ พวง มาลั ยคล องมื อ พวงมาลั ยไหว พระ ไหว เจ า และที่ สวยสุ ดๆ ก็ คงจะเป นพวงมาลั ยคล องคอคู บ าวสาว หลายคนอาจจะนึ ก ไปถึ งต นมะลิ ที่ เป นพุ มกลมๆ ปลู กอยู ในกระถางหรื อในแปลง ข างบ าน โชยกลิ่ นหอมน าพิ สมั ย แล วก็ นึ กต อไปว า มะลิ ที่ เห็ น อยู ทุ กเมื่ อเชื่ อวั น เห็ นกั นมาตั้ งแต เด็ ก ทั้ งมะลิ ลาและมะลิ ซ อน นั้ น เป นพรรณไม ของไทย แต เชื่ อไหมครั บว า ความคิ ดนั้ นผิ ด เพราะว าทั้ งมะลิ ลาและมะลิ ซ อนไม ใช พื ชพื้ นเมื องของไทย เป นพื ชพื้ นเมื องที่ มี กระจายอยู ตั้ งแต ภาคตะวั นตกเฉี ยงเหนื อ ของอิ นเดี ย ต อเนื่ องไปยั งอั ฟกานิ สถาน ตะวั นออกกลาง จนถึ งตุ รกี แล วก็ มี ผู นำเข ามาปลู กในประเทศไทย ในยุ คที่ นั ก เดิ นเรื อจากยุ โรปเดิ นทางเข ามาค าขาย

ซ าย : กลี บเลี้ ยงเป นแผ นใหญ ขวา : ผลเริ่ มแก

รู ปร างแบบไหน มะลิ สยามมี ใบรู ปวงรี กว าง ๒-๔.๕ เซนติ เมตร ยาว ๓-๗ เซนติ เมตร โคนใบเป นรู ปลิ่ มถึ งกลมมน เรี ยวเข าหาก านใบ ปลายใบกลมมนถึ งมนทู ก านใบยาว ๔-๘ มิ ลลิ เมตร ใบบาง ขอบใบเรี ยบ มองเห็ นเส นแขนงใบ ๔-๕ คู เป นร องตื้ นๆ ด านบน แต เป นสั นนู นด านล าง ช อดอกแต ละช อมี ๑-๓ ดอก ออกที่ ปลายยอด ก านดอกยาวตั้ งแต ๐.๗-๓ เซนติ เมตร ความพิ เศษคื อ มี กลี บเลี้ ยงเป นแผ นสี เขี ยวคล ายวงรี ขนาดใหญ มาก คื อ กว าง ๔-๕ มิ ลลิ เมตร และยาว ๑๐-๑๕ มิ ลลิ เมตร อาจเรี ยกได ว า เป นมะลิ ที่ มี กลี บเลี้ ยงขนาดใหญ ที่ สุ ดในโลก ก็ ว าได นอกจากนี้ ยั งมี หลอดกลี บดอกสี ขาว ยาว ๑๘-๒๒ มิ ลลิ เมตร แต ละกลี บดอกมี ๖-๙ กลี บ เป นรู ปแถบ กว าง ๓-๖ มิ ลลิ เมตร ยาว ๑๕-๒๕ มิ ลลิ เมตร เมื่ อดอกบานจะมี เส นผ าน ศู นย กลางของดอก ๓-๔ เซนติ เมตร ติ ดผล ๑-๒ ผล มี ทรงกลม หรื อทรงไข มี ขนาดเส นผ านศู นย กลาง ๖-๑๒ มิ ลลิ เมตร เมื่ อสุ ก จะมี สี แดงเข ม ในผลจะมี เมล็ ด ๑ เมล็ ด และมี กลี บเลี้ ยงที่ เจริ ญ เป นแผ นแข็ งรองอยู ต างจากชนิ ดอื่ นตรงไหน ถึ งแม จะมี กลี บเลี้ ยงเป นแผ นกว างไม เหมื อนใคร และมี ขนาดใหญ ที่ สุ ด แต มะลิ สยามกลั บมี ขนาดลำต นเล็ กที่ สุ ดในโลก คื อ มี ลั กษณะเป นพุ มเตี้ ย สู งเพี ยง ๒๕ เซนติ เมตร แตกต าง จากมะลิ ชนิ ดอื่ นๆ ที่ เป นไม เลื้ อย และมี ลำต นเลื้ อยเกี่ ยวพั น ต นไม หรื อเลื้ อยพาดไปบนพุ มไม อื่ นได ไกลหลายเมตร ในช วง ที่ ออกดอก มะลิ สยามจะดู คล ายกั บไม คลุ มดิ นเตี้ ยๆ มี ใบ สี เขี ยวเข ม แต ออกดอกสี ขาวกระจายแน นเต็ มพื้ นที่ ส งกลิ่ น หอมแรง นั บเป นเสน ห ของไม ดอกหอมพื้ นเมื องของไทยอี ก อย างหนึ่ ง หลั งจากดอกโรยไปแล ว ๒-๓ เดื อน ผลอ อนกลมๆ ๑-๒ ผลที่ มี สี เขี ยวเข มของมะลิ สยาม จะเปลี่ ยนเป นสี เหลื องส ม และสี แดงเข มเมื่ อแก จั ด แตกต างจากมะลิ ชนิ ดอื่ นที่ ส วนใหญ มี ผลแก สี ดำ

สวยแถวไหน หากจะยลโฉมความงาม ความน ารั กของมะลิ สยาม ก็ จะ ต องท องเที่ ยวไปตามภู เขาหิ นปู นที่ มี อยู ทั่ วเมื องไทย หรื อตาม ป าเต็ งรั งนั บตั้ งแต ภาคเหนื อในจั งหวั ดเชี ยงใหม แม ฮ องสอน ลำพู น ลำปาง ตาก กำแพงเพชร และนครสวรรค ภาคตะวั น- ออกเฉี ยงเหนื อที่ จั งหวั ดนครราชสี มา ขอนแก น และเลย ภาคกลางที่ จั งหวั ดลพบุ รี และสระบุ รี ภาคตะวั นตกเฉี ยงใต ที่ จั งหวั ดกาญจนบุ รี ราชบุ รี เพชรบุ รี และประจวบคี รี ขั นธ แต เหนื อสิ่ งอื่ นใด เรื่ องที่ จะต องบอกกล าวกั น ณ ที่ นี้ ก็ คื อ มะลิ สยามเป นพรรณไม ถิ่ นเดี ยวของไทย (endemic to Thailand) คื อมี ถิ่ นกำเนิ ดในประเทศไทย มี ขึ้ นอยู เฉพาะใน เมื องไทยเท านั้ น ไม มี ในประเทศอื่ น ทนทานสุ ดๆ จากถิ่ นกำเนิ ดและการกระจายพั นธุ ของมะลิ สยามที่ มี อยู ตามภู เขาหิ นปู น และตามป าเต็ งรั งที่ แห งแล งในแต ละภาคของ ประเทศไทย แสดงให เห็ นว า เป นมะลิ ที่ ทนทานต อความแห ง ต องการน้ ำหรื อความชื้ นน อย นอกจากนี้ ยั งพบลั กษณะพิ เศษ คื อ ส วนของลำต นใต ดิ นสะสมอาหารอยู ใกล กั บราก ดั งนั้ น เมื่ อมี ไฟไหม ในช วงฤดู แล ง ส วนที่ อยู เหนื อพื้ นดิ นถู กไฟไหม หมด ก็ ยั งสามารถแตกลำต นเป นกิ่ งขึ้ นมาใหม ได เห็ นได ชั ดเจนหลั ง จากฝนตกครั้ งแรก จะแตกกิ่ งอ อนขึ้ นมาใหม อย างรวดเร็ ว พร อมทั้ งแตกใบอ อนและผลิ ดอกออกมา บานต อนรั บการมา เยื อนของหมู แมลงทั้ งหลาย ไม ว าจะเป นผี เสื้ อ ผึ้ ง ชั นโรง* และแมลงป กขาว

* ชื่ อผึ้ งขนาดเล็ ก

ปลู กเลี้ ยงแบบไหนดี ดิ นปลู กที่ เหมาะสมกั บต นกล ามะลิ สยาม ควรเป นดิ นร วน ระบายน้ ำดี และมี อิ นทรี ยวั ตถุ มาก หากไม มี ดิ นปลู กลั กษณะ ดั งกล าว ก็ สามารถปรั บปรุ งดิ นปลู กให เป นดิ นผสมที่ เพิ่ ม อิ นทรี ยวั ตถุ เข าไปแทน เช น ปุ ยคอก ปุ ยหมั ก ใบไม ผุ ปลู กลง กระถางปลู กประดั บลงแปลง หรื อปลู กคลุ มโคนต นไม ใหญ ในที่ มี แสงรำไรหรื อกลางแจ ง ในแต ละวั นให รดน้ ำพอชุ ม คอยดู แลกำจั ดวั ชพื ชบ าง และตั ดแต งกิ่ งให มี ทรงพุ มสวยงาม เพี ยง ๑ ป หลั งเทศกาลป ใหม ไม นาน ท านก็ จะได เชยชม ดอกไม ที่ สวยงามและกลิ่ นหอมอั นน าประทั บใจ ฝากความหวั งอะไร ไว กั บมะลิ สยาม ด วยความภาคภู มิ ใจที่ มะลิ สยามเป นพรรณไม ถิ่ นเดี ยว ของไทย ประเทศอื่ นไม มี มะลิ สยามจึ งควรจะเป นทรั พยากร ธรรมชาติ ที่ เป นมรดกของชาวไทยทุ กคน ด วยความหวั งว า น าจะมี นั กวิ จั ยผู เก งกาจสั กรายหนึ่ ง ช วยค นหาสารสำคั ญใน ต น ใบ ดอก ผล แม กระทั่ งในราก หรื อหาสรรพคุ ณทาง สมุ นไพรให ชั ดเจน ถ าได ขึ้ นมาแล ว ให รี บจดสิ ทธิ บั ตรทั้ งใน เมื องไทยและต างประเทศ รี บปกป อง รั กษาผลประโยชน ของ ชาติ ให คนไทยได ใช ประโยชน ก อนที่ จะมี นั กวิ จั ยต างชาติ มาฉกฉวยเก็ บเอาไปวิ จั ย แล วไปจดสิ ทธิ บั ตรเป นผลประโยชน ของเขาแต เพี ยงผู เดี ยว แล วเราก็ ได แต นั่ งมองตาปริ บๆ และ ถ ารู แล วว ามะลิ สยามมี ประโยชน จริ ง ก็ สามารถส งเสริ มให เกษตรกรปลู กในพื้ นที่ ขนาดใหญ เพื่ อผลิ ตเป นวั ตถุ ดิ บสมุ นไพร สร างอาชี พให กั บเกษตรกรและผู แปรรู ป สร างรายได ให กั บ หมู บ าน นำเงิ นตราและความมั่ งคั่ งมาสู ประเทศของเรา และ ยั งหวั งอี กว า น าจะมี นั กปรั บปรุ งพั นธุ พื ชมาช วยเปลี่ ยนรู ป ลั กษณ ให ชวนมองมากยิ่ งขึ้ น ให ดอกมี หลายสี สี แดง สี เหลื อง สี ชมพู สี ส ม สี เข ม สี อ อน หรื อลายประ คงจะดี ไม น อย หรื อ ช วยปรั บปรุ งให ออกดอกได ตลอดป เพื่ อแข งขั นกั บมะลิ ซ อน มะลิ ลา ให คนไทยได เลื อกปลู กกั นได ตามใจชอบ

สวยเมื่ อไหร มะลิ สยามที่ ขึ้ นกระจายอยู ในพื้ นที่ แต ละภาคของไทย จะออกดอกเบ งบานตามธรรมชาติ และส งกลิ่ นหอมเหลื่ อมกั น ไปในแต ละพื้ นที่ นั บตั้ งแต เดื อนมกราคมถึ งเดื อนพฤษภาคม นอกจากนี้ ช วงมาเยื อนของฝนแรก ยั งมี ผลให ช วงการบาน ผั นแปรไปอี กด วย แต อย างไรก็ ตาม เมื่ อดู ช วงเวลาการบาน ของทั้ งประเทศแล ว ก็ พบว า จะบานไล กั นลงมา ตั้ งแต ในภาค เหนื อ ภาคตะวั นออกเฉี ยงเหนื อ ภาคกลาง มาจนถึ งภาค ตะวั นตกเฉี ยงใต แน นอนว าเมื่ อถึ งฤดู ที่ มะลิ สยามผลิ ดอกบาน เมื่ อไร ก็ ปรากฏความสวยงามเมื่ อนั้ น พร อมกลิ่ นหอมอั นน า ประทั บใจเป นของกำนั ลอี กด วย ขยายพั นธุ อย างไร มะลิ สยามก็ เฉกเช นมะลิ หรื อพรรณไม พื้ นเมื องอื่ นๆ ที่ สื บพั นธุ ได ด วยเมล็ ด หากพบต นมะลิ สยามขึ้ นอยู แถวไหน ลองค นหาในบริ เวณใกล ๆ กั น ก็ จะพบต นกล าเล็ กๆ ขึ้ นอยู ด วย สามารถขุ ดแยกนำไปปลู กได จะปลู กเป นไม กระถางก็ ได หรื อ ปลู กลงแปลงก็ ดี เพี ยงแต ว า ในช วงที่ ปลู กใหม ควรรดน้ ำให ชุ ม และถ าแสงแดดแรงจั ด หรื อแดดร อนมาก ก็ ควรทำร มพรางแสง ให ด วย แต ถ าหาต นกล าไม ได จะขุ ดแยกพุ มของต นแม พั นธุ ไป ปลู กก็ ได แต บางคนอาจใช วิ ธี ตั ดกิ่ งไปป กชำ ก็ ได เช นกั น เพี ยง แต มี เคล็ ดลั บว า ควรป กชำกิ่ งในกระถาง รดน้ ำพอชุ ม แล วยก กระถางเข าไปไว ในกระโจมพลาสติ ก หรื อใส ลงในถุ งพลาสติ กใส มั ดป ดปากถุ งเพื่ อลดหรื อป องกั นการคายน้ ำ กิ่ งชำก็ จะไม เหี่ ยว และจะออกรากได ภายใน ๒ สั ปดาห ส วนวิ ธี การขยายพั นธุ ที่ แสนง ายอี กวิ ธี หนึ่ งคื อ การเพาะเมล็ ด เลื อกเก็ บผลแก จั ดสี แดงมาเพาะ ส วนมากผลจะแก ในราวเดื อนเมษายนถึ งมิ ถุ นายน ในแต ละผลจะมี เพี ยง ๑ เมล็ ด เมื่ อเก็ บผลแก มาแล ว ให นำมา เพาะเมล็ ดได เลย ไม ควรจะเก็ บไว นาน และห ามนำไปตากแดด ให แห ง เพราะจะทำให เมล็ ดเสื่ อมความงอก แล วงอกเป น ต นกล าได น อยลง

ดร.ป ยะ เฉลิ มกลิ่ น ป จจุ บั นเป นผู เชี่ ยวชาญพิ เศษ สถาบั นวิ จั ยวิ ทยาศาสตร และเทคโนโลยี แห งประเทศไทย (วว.) ทำงานวิ จั ยเกี่ ยวกั บเรื่ องทางด านเทคโนโลยี การเกษตร ในการพั ฒนา พรรณไม ที่ หายากและใกล สู ญพั นธุ เพื่ อการใช ประโยชน และอนุ รั กษ อย างยั่ งยื น

“Behind the wheel with Esso: Where is the toilet?” In 1980, Esso first introduced the policy of free public toilet at service stations with the concept of "hygienic, convenient, and beautiful," which eventually influenced other service stations to do the same. Uncle Tui humorously tells us his fun, exciting experiences in the eighties when he traveled around the country but faced difficulty of not having any decent toilets to "relieve himself."

หลั งพวงมาลั ย

คนหลั งพวงมาลั ย คงไม ปฏิ เสธว า อุ ปสรรคในการขั บรถ ทางไกลอย างหนึ่ งที่ เกิ ดขึ้ นเป นประจำ ได แก “การปลดทุ กข ” ออกจากร างกายไม ว าเบาหรื อหนั ก ถ าเป นผู ชายก็ ไม ค อย เท าไหร แต ถ าเป นผู หญิ งไม ว าจะเป นคนขั บหรื อคนนั่ ง สุ ขาดู จะกลายเป นป ญหาใหญ ยิ่ งยุ ค Eighties (ค.ศ. ๑๙๘๐-๑๙๘๙) แล วล ะก็ ไอ เรื่ องหาสุ ขาตามป มน้ ำมั นเหมื อนป จจุ บั นนั้ นยาก ยิ่ งกว างมเข็ มในมหาสมุ ทรเสี ยอี ก ห องสุ ขาที่ พอหาได นอกจากตามสถานที่ ราชการแล ว ที่ เป นสาธารณะนั้ นแทบหาไม ได เลย จะไปขอเข าตามบ านเรื อน ก็ เกรงว าเจ าของบ านจะมองเราเหมื อนโจรมากกว าคนกำลั ง มี ทุ กข จะไปขอเข าตามร านอาหารก็ ต องกิ นอาหารของเขา ถ าตอนกำลั งขั บรถอยู ยั งไม หิ วแต ปวดหนั กอยู ล ะจะกิ นเข าไป อี กได อย างไร ที่ สะดวกที่ สุ ดเห็ นจะต องพึ่ งป มน้ ำมั น แต ในยุ คนั้ นถ า ไม เติ มน้ ำมั น...เขาก็ ไม ให เข าหรื อถ าให เข า ห องน้ ำก็ สกปรกสิ้ นดี ถ าเป ดเข าไป ก็ อาจเห็ น “อุ นจิ ” ทำหน าที่ เหมื อนกั บระเบิ ด ขวางหน าอยู แทบหาที่ ว างวางเท าไม ได พร อมๆ กั บกลิ่ นเหมื อน ส วมแตกสั กสิ บป ลอยมาเตะจมู กป าบ ยิ่ งกว าถู ก “บั วขาว” เตะเสี ยอี ก อยากจะน็ อคอยู หน าส วมเสี ยให ได ผมกั บที มงาน “หลั งพวงมาลั ย

ตอน...

â´Â ÅØ §µØŒ Â

ผู เขี ยนกั บพ อ (อาจารย สรรพสิ ริ วิ รยศิ ริ ) หน ารถเรโนล

ไปกั บเอสโซ ” ในเวลานั้ น ส วนใหญ เป นผู ชายทั้ งหนุ ม (คื อผม) บางคน ก็ หนุ มมาก คื อ พวกพี่ ๆ ที่ ทำงาน หรื อไม ก็ หนุ ม (เหลื อน อย) เช น พ อ คื อ อาจารย สรรพสิ ริ วิ รยศิ ริ ปรมาจารย ด านยานยนต และสื่ อสาร มวลชนในขณะนั้ น (ท านเป นหั วหน าที ม) ทั้ งหมดไม ค อยมี ป ญหาอะไรในการ หยุ ดรถลงไปทำธุ ระหนั กหรื อเบา (หรื อทั้ งสองอย าง) เมื่ อปวดก็ แค หยุ ดรถ ณ จุ ดที่ เห็ นว าชั ยภู มิ เหมาะและปลอด ผู คน ถ ามี ต นไม ใหญ ใกล ๆ ก็ ยิ่ งดี แต ทฤษฎี นี้ ก็ ไม ประสบความสำเร็ จ ทุ กครั้ ง ดั งเช นเหตุ การณ หนึ่ งที่ เคย เกิ ดขึ้ น

เมื่ อสงกรานต ป ๒๕๑๔ ตอนที่ คณะของเราไปแข งรถ “เอสโซ ขั นโตก แรลลี่ ครั้ งที่ ๑” (หาอ านได ในเล ม ๔/๒๕๕๖) แล วไม มี ที่ พั กค างคื นในเชี ยงใหม เลยต องขั บต อไปอย างไร จุ ดหมาย ..ขอคั ดความเดิ มมาให อ านสั ก เล็ กน อย “เราทั้ ง ๔ คนต องเก็ บของ ออกเดิ นทางอี กครั้ ง..อย างไร จุ ดหมาย พ อเป นคนขั บวิ่ งขึ้ นเหนื อ ไปเรื่ อยๆ ๓ คนที่ เหลื อปล อยให พ อขั บคนเดี ยว แล วเล นเกมซ อน ตาดำ (หลั บ) กั นทั้ งคั น สะดุ งตื่ น เมื่ อผมรู สึ กอยากยิ งกระต ายจนทน

ผู เขี ยนกั บแม และน องสาว

ไม ไหว บอกพ อขอหยุ ดรถลงไปปลดทุ กข (เบา) หน อยได ไหม ...ทุ กคนในรถรวมทั้ งพ อเห็ นด วยจึ งเบรก..ทั นที ที่ รถหยุ ดผม เป ดประตู ลงไปเป นคนแรก.. สิ่ งที่ เห็ นข างหน าช างสวยงาม แสงแดดยามเช าต องหมอกบางๆ...อากาศสดชื่ นสุ ดๆ เราทั้ ง สี่ คนออกจากรถยื นเรี ยงกั นอยู บนชั ยภู มิ ที่ คิ ดว าเหมาะแล ว คื อข างหุ บเหวตื้ นๆ แล วรู ดซิ บกางเกงปลดทุ กข อย างมี ความสุ ข ทั นใดนั้ นเองมี เสี ยงหั วเราะประสานกั นอย างขบขั น (แกมอาย) พวกเราที่ ก มหน าก มตาปลดทุ กข อยู นั้ นลื มตาเห็ นกลุ มหญิ ง สาว (สวย) หั นหน ามามองเราเต็ มสองตา เท านั้ นแหละหนุ ม น อยหนุ มใหญ ไม ทั นรู ดซิ บ รี บกระโดดขึ้ นรถ ขั บออกไปโดย ไม ได ร่ ำลาแม หญิ งเลย..เสี ยมารยาทจริ งๆ” เห็ นไหมครั บการปลดทุ กข ในสมั ยนั้ นมี อุ ปสรรคมากมาย นี่ เป นผู ชายนะ ถ าเป นผู หญิ งจะหนั กกว านี้ อี ก เวลาพ อพาเราทั้ งครอบครั ว คื อ พ อ แม และลู กทั้ ง ๓ คน (อาจมี น าสาวอี กคน) เหตุ โกลาหลจะเกิ ดขึ้ นทั นที เมื่ อแม หรื อ น าอยาก “เก็ บดอกไม ” ขึ้ นมา รถของเราจึ งต องมี เสื่ อจั นทบู ร ใส ไว ท ายรถด วยเสมอ เวลาคุ ณผู หญิ งทั้ งหลายปวดท องขึ้ นมา คุ ณผู ชายและคนที่ เหลื อจะยื นหั นหลั งถื อเสื่ อล อมวงป ด คุ ณผู หญิ งผู กำลั งปลดทุ กข เบาอยู ...เท านี้ ก็ สิ้ นเรื่ อง มี อยู ครั้ งหนึ่ งเกิ ดเรื่ องขึ้ นจนได เมื่ อพ อเค าอยากเป น ลู กผู ชายเอาใจนั กร องสาว (ตอนนั้ นแม ไม ได ไปด วย ฮ าฮ าฮ า) ที่ ขอติ ดรถจากภู เก็ ตกลั บกรุ งเทพฯ พอขึ้ นเจ าม าป า (มั สแตง) สี แดงเพลิ งได เท านั้ นแหละ พ อก็ เหยี ยบคั นเร งอย างมื ออาชี พ ล อเข าไปเกื อบ ๒๐๐ กิ โลเมตรต อชั่ วโมง ..ตอนแรกสาวเจ า

ที่ นั่ งข างหน ากั บพ อไม อยากรั ดเข็ มขั ดนิ รภั ย แต พอนั่ งไปสั ก ครึ่ งชั่ วโมงก็ เปลี่ ยนใจรี บรั ดเข็ มขั ดฯ มื อไม สั่ น ...พอเริ่ มขึ้ นเขา พั บผ า (สมั ยนั้ นไม มี ทางเลี่ ยงต องขึ้ นเขา ๑,๐๐๐ โค งอย างเดี ยว) พ อพา “มั สแตง” หั กพวงมาลั ยเข าโค งเสี ย ๒๐ โค งซ อน แต ละ โค งมี ถนนตรงไม ถึ ง ๒๐๐ เมตร แล วเป นโค งหั กศอก (ไม งั้ นจะ เรี ยก “เขาพั บผ า” ได อย างไร) ถึ งตอนนี้ สาวเจ าเริ่ มหน าซี ด ปากคอสั่ นขอร องให “พี่ สรรพ ” จอดรถเพราะกลั วจน!!!จะราด แล ว (ก็ พ อเล นขั บเข าโค งแค ๑๐๐ กิ โลเมตร/ชั่ วโมงเอง) พ อกลั ว!!!จะราดจริ งๆ จึ งต องยอมจอดแล วหารถประจำทาง (เวลานั้ นไม มี รถทั วร ) ให สาวเจ ากลั บกรุ งเทพฯ เอง (ออกเงิ น ค ารถให ด วย) ย อนกลั บมาเหตุ การณ ที่ เราทั้ งสี่ คนออกเดิ นทางจาก เชี ยงใหม หลั งจากจบการแข งขั น “เอสโซ ขั นโตก แรลลี่ ” แล ว วิ่ งรถขึ้ นเหนื อ ท านผู อ านคงเดาถู กนะครั บว า เรามาถึ งจั งหวั ด อะไรผมจะบอกให ว า เมื่ อเราทั้ ง ๔ คนอั บอายขายหน าที่ ออก ไป “ยิ งกระต าย” ไม ได ดู ตาม าตาเรื อเสี ยก อนเราก็ ขึ้ นรถมุ งหน า สู “แม ฮ องสอน” หลั งจากรถวิ่ งโค งไปโค งมาเกื อบชั่ วโมงเราก็ มาถึ งตั วเมื องแม ฮ องสอน มี ป ายบอกทางที่ เริ่ มเป นทางตรงว า เหลื ออี กแค ๑๐ กิ โลเมตรเท านั้ น (เหนื่ อยแทนพ อจริ งๆ และ ภู มิ ใจด วยว าไม เกิ ดอุ บั ติ เหตุ เลย เพราะทั้ งรถและคนขั บสภาพ เยี่ ยมมากถึ งแม จะขั บมาตลอดคื นก็ ตาม เอาไว จะเขี ยนบอกวิ ธี ขั บรถให ปลอดภั ยบนภู เขาที่ พ อสอนผมไว ให อ าน ..เล มนี้ เอา แค เรื่ อง “สุ ขา..สุ ขา” ก อน)

Page 1 Page 2 Page 3 Page 4 Page 5 Page 6 Page 7 Page 8 Page 9 Page 10 Page 11 Page 12 Page 13 Page 14 Page 15 Page 16 Page 17 Page 18 Page 19 Page 20 Page 21 Page 22 Page 23 Page 24 Page 25 Page 26 Page 27 Page 28 Page 29 Page 30 Page 31 Page 32 Page 33 Page 34 Page 35 Page 36